Παρασκευή 1 Μαΐου 2015

Interior

Η μετάφραση ποίησης φαντάζει στα μάτια μου ως ο κολοφώνας της λογοτεχνικής μετάφρασης. Ας πούμε ότι μου φαίνεται πως από όλα τα είδη μετάφρασης είναι αυτό που απαιτεί τη μεγαλύτερη δόση έμπνευσης και τη μικρότερη αναλογικά δόση μόχθου. Αναφέρομαι βέβαια στο γνωστό ρητό talent is five percent inspiration and ninety five percent perspiration και ουδόλως υποτιμώ τον μόχθο των μεταφραστών ποίησης, λέω μόνο ότι εκείνο το άλλο πέντε ή δεκαπέντε τοις εκατό - που δεν κατακτάται με μόχθο ή που απαιτεί ένα άλλο είχος μόχθου - είναι κεφαλαιώδους σημασίας στην ποίηση. 

Για το λόγο αυτό αποτελεί για μένα ένα είδος άπιαστου ονείρου: θα ήθελα πολύ να ασχοληθώ, αλλά δεν το αποτολμώ γιατί φοβάμαι ότι δεν έχω αυτό το κάτι που χρειάζεται. Έχω μεταφράσει κάποια ποιήματα και τραγούδια επαγγελματικά, αλλά ήταν στο πλαίσιο της μετάφρασης μυθιστορημάτων που έτυχε να περιέχουν και τέτοιες αναφορές. Πάντοτε, όποτε τύχαινε κάτι τέτοιο, αν υπήρχε ας πούμε ένα μόνο στιχάκι, μετέφραζα ολόκληρη τη στροφή ή ολόκληρο το ποίημα ή το τραγούδι αν ήταν μικρό, ώστε το στιχάκι να αποτελεί μέρος του όλου, να μην είναι κάτι ξεκομμένο. Ερασιτεχνικά έχω μεταφράσει αρκετά, πάντοτε όμως ένιωθα μεγάλη ανασφάλεια για το αποτέλεσμα. Οι μεταφράσεις αυτές ήταν όλες από τα Ισπανικά προς τα Ελληνικά. Ποτέ δεν έτυχε να καταπιαστώ με Αγγλικά ούτε να κάνω αυτό που λένε "αντίστροφη" μετάφραση, δηλαδή από τη μητρική μου γλώσσα προς κάποια άλλη.

Πριν από λίγους μήνες είχα τη χαρά να μεταφράσω ένα ποίημα από τα Ισπανικά στα Αγγλικά και να το δω μάλιστα δημοσιευμένο. Χάρη στη μεσολάβηση ενός φίλου (τον οποίο ευχαριστώ θερμά και για τις διορθώσεις στην παρούσα ανάρτηση), συνεργάστηκα με τον ζωγράφο και φωτογράφο Δημήτρη Γέρο για τη μετάφραση της αλληλογραφίας που αφορούσε την έκδοση του βιβλίου του Dimitris Yeros Photographing Gabriel García Márquez από τις εκδόσεις Kerber. Στο βιβλίο αυτό, με φωτογραφίες του Γκαρσία Μάρκες από τα τελευταία χρόνια της ζωής του στον προσωπικό του χώρο, περιλαμβάνεται και η φωτογραφία ενός χειρόγραφου ποιήματος που υπήρχε καδραρισμένο στο σπίτι του. 

Πρόκειται για το ποίημα Interior του Κολομβιανού ποιητή Εδουάρδο Καρράνσα (Eduardo Carranza).Έχει δημοσιευτεί στη συλλογή ποιημάτων του Los pasos contados.

Υπάρχει μια αναφορά στο ποίημα σε αυτό το κείμενο του Γκαρσία Μάρκες, που αφορά την 70η επέτειο των γενεθλίων του πρώην προέδrου της Κολομβίας Μπελισάριο Μπετανκούρ και που προσυπογράφεται από πολλούς ποιητές, μεταξύ αυτών και από την κόρη τού Καρράνσα, Μαρία Μερσέδες - επίσης ποιήτρια. 

Πολλά είπαμε όμως και η εισαγωγή κατάντησε μακρύτερη από το ποίημα. Μάλλον θα φταίει η ανασφάλειά μου και η απροθυμία μου να το εκθέσω στην κρίση σας. Άντε λοιπόν, ας κάνουμε τη βουτιά.


INTERIOR

The eyes that look at you
through the domestic angels
of the steaming soup.
In the bright bottle
the wine nightingale sings.

The visible shines and tinkles
in the fruit, the clock, the porcelain.
The bread spreads its cereal hand
on the tablecloth. The flowers.
In the old engraving, playing the harp,
a girl of the nineteenth century.
The cigarette seems to raise
your hand. And a door ajar
leads to the silent, polished lounge:
beyond it one senses an orchard
or maybe the memory of a garden.
In the mirror you look already absent.
Everything pauses for an instant
and we listen, absorbed, to the invisible
of the night that opens to our daydream.
A far country arrives with the coffee.

Time is powerless.
All these are things immortal.



INTERIOR

Los ojos que se miran
a través de los ángeles domésticos
del humo de la sopa.
En la botella brilladora canta
el ruiseñor del vino.

Reluce y tintinea lo visible
en la fruta, el reloj, la porcelana.
El pan abre su mano cereal
sobre el mantel. Las flores.
En el grabado antiguo toca el arpa
una muchacha de mil ochocientos.
El cigarrillo como que te asciende
la mano. Y una puerta se entreabre
sobre la sala silenciosa y tersa:
y más allá un huerto se presiente
o tal vez el recuerdo de un jardín.
En el espejo estás ya como ausente.
Por un instante se detiene todo
y escuchamos, absortos, lo invisible
de la noche que se abre a nuestro ensueño.
Con el café llega un país lejano.

          El tiempo nada puede.
Todas estas son cosas inmortales.



Ακολουθεί μια προσπάθεια μεταφοράς στα Ελληνικά. Είναι παράξενο, αλλά μου φάνηκε πιο δύσκολο απ' ό,τι η μετάφραση προς τα Αγγλικά. Η κοινή ρίζα των λατινικών όσο να 'ναι βοηθάει, οι σύντομες φόρμες της γλώσσας επίσης. Επίσης το ελληνικό είναι λιγότερο πιστό - με την έννοια της κυριολεξίας - στο πρωτότυπο. Προτίμησα να κρατήσω τη μουσικότητα και την αίσθηση, παρά να "σέρνομαι πίσω από το νόημα, με οποιοδήποτε τίμημα" που λέει κι ο Ουμπέρτο Έκο.

Νιώθω λιγάκι αμήχανα που το δημοσιεύω. Όταν μεταφράζω στίχους, από τη μία νιώθω περήφανη και χαρούμενη, από την άλλη ντρέπομαι, σαν να κάνω κάτι απρεπές και ανάρμοστο, κάτι απαγορευμένο, κάποια αταξία. Σα να μου φαίνεται ότι "δεν είναι για μένα αυτά". Τέλος πάντων μην σας κουράζω άλλο με τα ψυχοβγαλτικά μου. Δείτε το ποίημα και βγάλτε μόνοι σας συμπέρασμα αν είναι αυτά για μένα ή δεν είναι.



ΕΝΤΟΣ

Τα μάτια που κοιτάζονται
μέσ’ απ’ τους σπιτικούς αγγέλους
του αχνού της σούπας.
Στη λαμπερή μποτίλια τραγουδά
το αηδόνι του κρασιού.

Αστράφτει, κουδουνίζει το ορατό
στα φρούτα, το ρολόι, την πορσελάνη.
Το ψωμί απλώνει το σταρένιο χέρι του
στο τραπέζι. Τα λουλούδια.
Στο παλιό κάδρο παίζει άρπα
μια κοπέλα του περασμένου αιώνα.
Το τσιγάρο σαν ν' ανασηκώνει
στο χέρι σου. Μια πόρτα μισανοίγει
στη σιωπηλή, λουστραρισμένη σάλα:
πιο πέρα η αίσθηση ενός περιβολιού
ή ίσως η ανάμνηση ενός κήπου.
Στον καθρέφτη μοιάζεις κιόλας απούσα.
Για μια στιγμή όλα κοντοστέκουν
προσηλωμένοι ακούμε το αόρατο
της νύχτας μες στο ονειροπόλημά μας.
Ο καφές φέρνει μια χώρα μακρινή.

                Ο χρόνος είναι ανήμπορος.
Όλα τούτα είναι πράγματα αθάνατα.

Σάββατο 25 Απριλίου 2015

Στης Τριάνας το γεφύρι


Ελεύθερη μετάφραση των στίχων του τραγουδιού που θα χορέψουμε την Κυριακή 14 Ιουνίου στο Αμαλίειο, στις εκδηλώσεις του Δήμου Αμαρουσίου. Αφιερωμένη στις συγχορεύτριές μου και στην δασκάλα μας, Στέλλα Παππά.

Τα tangos είναι ένα από τα πολλά palos του φλαμένκο, δηλαδή ένας τύπος ρυθμού, τραγουδιού και χορού. Μην περιμένετε λογική και ειρμό από το τραγούδι και μη σας ξενίζουν τα διάφορα που λέει. Οι letras flamencas είναι λαϊκά δίστιχα, συχνά ασύνδετα μεταξύ τους, και φυσικά χάνουν όλο τους το γούστο στη μετάφραση.

Και θα μου πεις, γιατί τα μεταφράζεις τότε; Θα έλεγα ότι το κάνω για να πάρουν μια γεύση όσοι δεν ξέρουν Ισπανικά, αλλά στην πραγματικότητα το κάνω απλώς για το κέφι μου.

Εννοείται ότι η μετάφραση είναι ελεύθερη και όχι κυριολεκτική, αν και έμεινα όσο μπορούσα πιο κοντά στο νόημα των στίχων. Το έκανα με την πρόθεση να μπορεί να τραγουδηθεί κιόλας με τη μουσική, έστω στο περίπου, ως ένα βαθμό. Το σκεφτόμουν για μέρες, σήμερα μου ήρθε η όρεξη, κάθισα και το έγραψα μονορρούφι. Δεν ξέρω αν είναι καλό ή δεν είναι, εγώ πάντως το ευχαριστήθηκα.

Απολαύστε υπεύθυνα.


Στης Τριάνας το γεφύρι (τάνγκος της Τριάνα)

Έλα μαζί μου να χτίσω, έλα μαζί μου να χτίσω
ένα καλύβι στο κάμπο και μαζί σου θε να ζήσω,
ένα καλύβι στο κάμπο και μαζί σου θε να ζήσω.
Να η κιθάρα, να η κιθάρα
Ο κύρης της θα της πάρει μια μαντίλα από λινό
ο κύρης της θα της  πάρει μια μαντίλα από λινό.
Ήταν πρώτη μου ξαδέρφη κι ήτανε μεγάλη  μάρκα,
παραγγέλνει ένα φουστάνι, τη μοδίστρα δεν πληρώνει.
Το ρολόι δείχνει, το ρολόι δείχνει
τις ώρες και τα λεπτά που εσύ με τυραννάς.

ΧΟΡΩΔΙΑ
Σαν περνάς απ’ την καμπάνα πρώτο πράγμα που θα δεις
χωροφύλακας σφυρίζει και σου δίνει ένα χαρτί.
- Δώσ’ μου δυο πεσέτας
- Δε μου κάνει κέφι
- Πιάσε με απ’ το μπράτσο
- Πάμε στην Τριάνα
Νόστιμες που είν’ οι γαρίδες, Μαριλόλι, Μάρι, έλα
νόστιμες που είν’ οι γαρίδες, Μαριλόλι χόρεψε
Πάμε, δώσ’ του, ο άντρας σου στο αλώνι κι εγώ με τον καλόγερο
ο άντρας σου στο αλώνι κι εγώ με τον καλόγερο.

Δεν τολμάω να περάσω στο μπαλκόνι σου από κάτω,
μην τυχόν και ξεκολλήσει και με στείλει αδιάβαστο.
Ρούμπα αν θέλεις να χορέψεις με το πόδι προς τα πίσω,
αν θέλεις να μάθεις τα βήματα που κάνω, τα βήματα που κάνω,
έλα πάρε με από πίσω γιατί στην Τριάνα πάω, γιατί στην Τριάνα πάω.
Εσύ βγάζεις κι εγώ βάζω, εσύ βγάζεις κι εγώ βάζω,
τις αφίσες στις γωνίες.
Περνώ στην οδό Αμπάρο, μια γριούλα με φωνάζει
και μου φέρνει ένα ψαλίδι, σκουριασμένο τενεκέ
να ο ακονιστής, να ο ακονιστής
ακονίζει μαχαίρια, ακονίζει στιλέτα,
φέρνω εγώ την πέτρα του ακονιστή.
Στο κορίτσι μου αρέσουν οι πατάτες με το ρύζι
ταραρό, ταραρί, ταραρό, ταραρί...

ΧΟΡΩΔΙΑ
Ο άντρας σου στο αλώνι κι εγώ με τον καλόγερο,
ο άντρας σου στο αλώνι κι εγώ με τον καλόγερο...
Ιδού και το πρωτότυπο (από τις ιστοσελίδες LetrasΜania και Dice la Canción, με ορθογραφία τύπου "όπως το ακούμε έτσι το γράφουμε" - marío αντί marido, pare αντί padre κ.τ.ό. - και διορθωμένο από μένα με πολύ κόπο και πολλές επαναλήψεις του τραγουδιού). 

Triana, puente y aparte (tangos de Triana)

Vente conmigo y haremos, vente conmigo y haremos
y una chocita en el campo y en ella nos meteremos
y una casita en el campo y en ella nos meteremos.
La guitarrinaa y a la guitarrina
su pare le va a comprar y que pa’ la feria un mantón de lina
su pare le va a comprar y que pa’ la feria un mantón de lina.
Era mi primita hermana y una linda calotera,
se manda hacer un vestío y no le paga a la costurera.
Un reloj marcaoo, un relor marcaoo
con la hora y los minutos del mal paguito que tu me has dao.

CORO
Al pasar por la campana lo primero que se ve
un guardia tocando un pito y en la manita un papel:
-Dame dos pesetas
-No me da la gana
-Cógete del brazo
-Vamos pa’ Trianaaa
Ay! que rica está la gamba, Mariloli, Mari anda
Ay! que rica está la gamba, Mariloli baila bien,
aire con aireee, tu marío en la era y yo con el frailee,
tu marío en la era y yo con el fraile.

Y ahora si que no paso yo, por debajo de tu balcón,
no se vaya a desprender y a mi me mande a San Juan de Dios.
Si tú quieres bailar la rumba con la pata ’trás
si quieres saber, si quieres saber los pasos que doy, los pasos que doy,
vente tras de mi que a Triana voy y a Triana voy
tú lo quita y yo lo pongo, tú lo quita y yo lo pongo
carteles por las esquinas.
Y al pasar por la calle el Amparo una vieja a mi me llamó
y me trajo unas tijeras con más mojo que un latón
y el amolaoooor y el afilaoor,
que afila cuchillos, que afila navajas,
que traigo la piedra del amolaor.
A mi niña le gustan las papas con arroz
trocotro, trocotro, trocotro, trocotro..

CORO
Tu marío en la era y yo con el fraile,
tu marío en la era y yo con el fraile....


Στο βίντεο ορισμένοι στίχοι είναι διαφορετικοί, λόγου χάρη δεν λέει "a mi niña" αλλά "a mi Lupi" (πιθανόν η χορεύτρια να λέγεται Λούπι) αλλά αυτά είναι λεπτομέρειες που δίνουν νοστιμιά.

Για να βοηθήσουμε λίγο στην κατανόηση, η Triana είναι συνοικία της Σεβίλλης όπου το φλαμένκο δίνει και πέρνει, ο οδός Amparo βρίσκεται στην καρδιά της Τριάνα, και το San Juan de Dios είναι γνωστό νοσοκομείο της Σεβίλλης (το στιχάκι δηλαδή λέει ουσιαστικά "μη με στείλει στο νοσοκομείο"). Η φράση puente y aparte στον τίτλο είναι λογοπαίγνιο με την έκφραση punto y aparte που σημαίνει "τελεία και παύλα". Puente σημαίνει γέφυρα και στην Τριάνα υπάρχει μια πολύ γνωστή γέφυρα που κάνει συχνά την εμφάνισή της στα παραδοσιακά τραγούδια, έτσι εγώ είπα να κάνω το λογοπαίγνιό μου με έναν τίτλο που φέρνει στο νου το πιο γνωστό "δικό μας" γεφύρι, αυτό της Άρτας. Γι' αυτό πήρα και το θάρρος, ποιητική αδεία, να κάνω την Τριάνα κλιτή (ενώ αμέσως μετά την έχω άκλιτη).