Ίσως προσέξατε στην ανάρτησή μου σχετικά με το Conversación en la Catedral ότι απέφυγα να μεταγράψω το όνομα του συγγραφέα. Ο λόγος ήταν ότι έχει μεταγραφεί στα ελληνικά κατά καιρούς με δύο διαφορετικούς τρόπους και δεν ήθελα να επιλέξω έναν χωρίς εξήγηση. Ιδού λοιπόν η εξήγηση που σας χρωστάω.
Πολλά χτυπήματα πληκτρολογίου έχουν δαπανηθεί γύρω από αυτό το δίλημμα: Λιόσα ή Γιόσα και γιατί; Λιόσα επειδή έτσι το μεταγράφαμε τόσα χρόνια; Γιόσα επειδή έτσι προφέρεται στο μεγαλύτερο μέρος του ισπανόφωνου κόσμου; Υπάρχουν άλλα επιχειρήματα υπέρ του ενός ή του άλλου;
Όταν έκανα την πρώτη μου επαγγελματική λογοτεχνική μετάφραση από τα ισπανικά στα ελληνικά, ένα από τα πράγματα που με απασχόλησαν ιδιαίτερα ήταν η μεταγραφή των ονομάτων. Διαπίστωσα ότι υπήρχε διχογνωμία και ανομοιομορφία στη μεταγραφή των ισπανικών στα ελληνικά. Διάβασα αρκετά βιβλία σχετικά, άκουσα ηχογραφήσεις και κατέληξα σε δικά μου συμπεράσματα, τα οποία παραθέτω σε χωριστή ανάρτηση. Στα πλαίσια αυτής της έρευνας, μίλησα και με την Αγγελική Αλεξοπούλου, καθηγήτρια γλωσσολογίας στο τμήμα ισπανικής φιλολογίας του ΕΚΠΑ, η οποία έχει μεταφράσει ορισμένα έργα του. Από εκείνη πληροφορήθηκα ότι σύμφωνα με δηλώσεις του ίδιου σε κάποια συνέντευξή του, το όνομα προφέρεται "Λιόσα", διότι έτσι το πρόφεραν στην οικογένειά του και στην περιοχή καταγωγής του. Δυστυχώς δεν κατάφερα να εντοπίσω τη συνέντευξη αυτή, εντόπισα όμως μια άλλη, όπου μιλά για τους προγόνους του και ακούμε τον ίδιο να το προφέρει καθαρά "Λιόσα".
Τούτου λεχθέντος, οφείλουμε να πούμε ότι και οι δύο τρόποι μεταγραφής είναι σωστοί.
Κατά τη μεταφορά σε μια άλλη γλώσσα, ούτως ή άλλως η προφορά χάνεται, εν μέρει τουλάχιστον. Δεν είναι απολύτως αναγκαίο να την αποδώσουμε επακριβώς. Καλό είναι ωστόσο να προσπαθήσουμε να τη μεταφέρουμε σχετικά πιστά, στο μέτρο του εφικτού. Όπως είπαμε και στην αρχή, στο μεγαλύτερο μέρος του ισπανόφωνου κόσμου έχει επικρατήσει το LL να προφέρεται "γι", όπως και το Y (το φαινόμενο αυτό ονομάζεται yeísmo). Υπάρχουν όμως ακόμη περιοχές που διατηρείται η παλιότερη προφορά "λι" (και ίσως πριν από ογδόντα χρόνια να ήταν πιο διαδεδομένη), ενώ σε άλλες περιοχές όπως η Αργεντινή και το μεγαλύτερο μέρος της Ουρουγουάης, η προφορά έχει διαφοροποιηθεί σε ελαφρύ "ζ" ή παχύ "σ".
Ωραία όλ' αυτά, θα μου πείτε, αλλά τελικά πώς πρέπει να το μεταγράφουμε;
Προσωπικά, προτιμώ το Λιόσα, όπως το πρόφερε ο ίδιος. Εξίσου σωστό όμως είναι και το Γιόσα, αφού είναι η επικρατούσα προφορά στο Περού και στον ισπανόφωνο κόσμο γενικά. Όπως κι αν το γράψετε κι όπως κι αν το πείτε, θα σας καταλάβουν. Η επιλογή δική σας.
ΥΣΤΕΡΟΓΡΑΦΟ
Ενώ πολλοί προβληματίζονται για τη μεταγραφή του Llosa, κανείς δεν φαίνεται να έχει προβληματιστεί με το Vargas, που κατ' εμέ είναι πιο προβληματικό.
Πρώτα απ' όλα, το G στη θέση αυτή στη μέση λέξης, δεν ακούγεται ως σκληρό ΓΚ αλλά ως μαλακό Γ. Έχοντας αυτό υπόψη μας, σχετικά εύκολα μπορούμε να αλλάξουμε το Βάργκας σε Βάργας, χωρίς να ανοίξει ρουθούνι. Ίσως να πεταρίσουν κάποια βλέφαρα, γρήγορα όμως θα το προσπεράσουν.
Τα προβλήματα αρχίζουν όταν πάμε στο V. Η προφορά του δεν έχει αντίστοιχο φθόγγο στα ελληνικά, ωστόσο ο πλησιέστερος θα ήταν το ΜΠ. Στα ισπανικά το V και το B προφέρονται με τον ίδιο ακριβώς τρόπο: όταν είναι μεταξύ φωνηέντων προφέρονται πιο ελαφριά (πιο κοντά στο ελληνικό β) και όταν είναι στην αρχή λέξης ή μετά από m ή n προφέρονται πιο σκληρά (πιο κοντά στο δίψηφο μπ ή στο αγγλικό b). Όπερ μεθερμηνευόμενο μας οδηγεί στο Μπάργας.
Η απόδοση του V ως ΜΠ ξενίζει, το καταλαβαίνω, όπως ξενίζει και η ταύτιση V και B. Έχουμε συνηθίσει να διαφέρει το V από το B κι έχουμε ταυτίσει το πρώτο με το ελληνικό βήτα και το δεύτερο με το ελληνικό δίψηφο σύμφωνο μπ. Κι όμως, υπάρχουν άλλες γλώσσες που έχουμε δεχτεί ότι δεν υπάρχει αυτή η ταύτιση. Στα γερμανικά λόγου χάρη, το V σε ορισμένες λέξεις ακούγεται σαν ελληνικό φι και το έχουμε συνηθίσει (σκεφτείτε το vater=φάτερ, verboten=φερμπότεν). Να λοιπόν μια ξένη γλώσσα στην οποία δεν θεωρούμε δεδομένη την ταύτιση του V με το βήτα. Ίσως λοιπόν δεν είναι αδύνατον να συνηθίσουμε ότι και στα ισπανικά υπάρχει μια ιδιαιτερότητα και ότι το V είναι άλλοτε β κι άλλοτε μπ.
Αντιλαμβάνομαι όμως ότι είναι αρκετά δύσκολο και τελικά μάλλον άσκοπο να επιχειρήσουμε μια τέτοια αλλαγή. Τόση καθαρολογία ως προς την προφορά δεν είναι αναγκαία. Στην τελική, τα ονόματα περνούν από μια γλώσσα σε μια άλλη και αναπόφευκτα υφίστανται αλλαγές. Ας μείνουμε λοιπόν στην διαισθητική αντιστοίχιση V=βήτα, για να μην ξενίζονται οι αναγνώστες με μεταγραφές όπως Victoria=Μπικτόρια (μεταγραφή που είχα χρησιμοποιήσει παλιότερα). Γνωρίζοντας ποια είναι η πιστότερη αντιστοίχιση, μπορούμε παρόλ' αυτά να επιλέξουμε κατά περίπτωση μια άλλη.
Πού καταλήγουμε λοιπόν, αφού λοιπόν σας έκανα το κεφάλι καζάνι;
Κατά τη γνώμη μου, η ακριβέστερη μεταγραφή είναι το Μπάργας, ένας καλός συμβιβασμός είναι το Βάργας, ωστόσο το Βάργκας έχει χρησιμοποιηθεί κατά κόρον, έχει πρακτικά καθιερωθεί και δεν απέχει ενοχλητικά από την πραγματική προφορά, επομένως είναι ίσως προτιμότερο να μην επιχειρήσουμε να το αλλάξουμε.
Μάριο Βάργκας Λιόσα λοιπόν για μένα - σπουδαίος και αγαπημένος αφηγητής, όπως κι αν τον μεταγράψουμε.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου