Τα αντράκια - Μια μικρή ιστορία

Έχω το κακό συνήθειο να ποστάρω τίτλους αφηγημάτων χωρίς να είμαι σίγουρη ότι θα δημοσιευτούν τελικά με τον τίτλο αυτό. Ας ελπίσουμε οι εκδότες να μην με βγάλουν ψεύτρα - και ας ελπίσουμε κατ' αρχάς να το εκδώσουν, διότι οι καιροί ως γνωστόν είναι χαλεποί και ποτέ δεν ξέρεις τι γίνεται.

Η νουβέλα αυτή του Mario Vargas Llosa έχει τον τίτλο Los cachorros, δηλαδή τα κουτάβια - μόνο που η λέξη αυτή στα ισπανικά έχει και άλλες έννοιες, μεταξύ άλλων τον τραχύ και απότομο άνθρωπο, καθώς και τον νεαρό άντρα. Στα ελληνικά, επειδή η λέξη "κουτάβια" δεν έχει τις αντίστοιχες συνυποδηλώσεις, πρότεινα στους εκδότες μια σειρά από εναλλακτικούς τίτλους, από τους οποίους "Τα αντράκια" ήταν αυτός που ξεχώρισε.

Έχει μεταφραστεί ως The cubs, Le chiots και I cuccioli στα αγγλικά, γαλλικά και ιταλικά αντίστοιχα. Είναι μια μικρή νουβέλα χωρισμένη σε έξι μέρη, σχεδόν θα έλεγε κανείς ένα μεγάλο διήγημα. Συνηθίζεται να κυκλοφορεί μαζί με τη συλλογή έξι διηγημάτων "Οι αρχηγοί" του ίδιου συγγραφέα, επειδή είναι πολύ μικρή για να δημοσιευτεί μόνη της (αν και έχει παρ' όλα αυτά κυκλοφορήσει και έτσι), αλλά και επειδή έχει κοινή θεματολογία με δύο από τα διηγήματα αυτά.

Κεντρικός ήρωας της νουβέλας είναι η παρέα της γειτονιάς. Παρά το γεγονός ότι όλη η υπόθεση περιστρέφεται γύρω από ένα πρόσωπο, ένα μέλος της παρέας αυτής, και παρακολουθεί την προσωπική του ιστορία, σημαδεμένη από μια ασυνήθιστη τραγωδία, ουσιαστικός πρωταγωνιστής δεν είναι το πρόσωπο αυτό αλλά η παρέα, οι τέσσερις φίλοι που μαζί με αυτόν αποτελούν μια πεντάδα αχώριστη, μέχρι τη στιγμή που εκείνος αρχίζει να ξεχωρίζει, για λόγους πέρα από τις δυνάμεις του. Η παρέα στην αρχή προσπαθεί να ξεπεράσει τις δυσχέρειες και να τον εντάξει ξανά στο σχήμα της, από ένα σημείο και μετά όμως γίνεται φανερό πως αυτό είναι αδύνατον, και τότε τον εξοστρακίζει και τον απορρίπτει σαν ξένο σώμα.

Τη νουβέλα αυτή, όπως και τα έξι διηγήματα που κυκλοφορούν μαζί με αυτήν κάτω από τον γενικό τίτλο "Οι αρχηγοί", την είχα διαβάσει πριν από 16 με 17 περίπου χρόνια και την είχα ξεχωρίσει ως ένα έργο πολύ ιδιαίτερο, από τα καλύτερα του Mario Vargas Llosa. Αυτό που την κάνει να ξεχωρίζει είναι το ύφος της. Ο τρόπος γραφής είναι πολύ ιδιαίτερος και δεν τον έχω ξαναδεί ούτε σε άλλο έργο του, ούτε σε έργο άλλου συγγραφέα. Είναι γραμμένη σε ένα κοκτέιλ πρώτου πληθυντικού και τρίτου ενικού, καθώς αφηγητής της ιστορίας μοιάζει να είναι η ίδια η παρέα, τα τέσσερα αυτά αγόρια που γνωρίζουν ένα πέμπτο αγόρι, γίνονται φίλοι μαζί του, τον εντάσσουν στην ομάδα τους, και παρακολουθούν την πορεία του και τις δικές τους παράλληλες πορείες μέσα από την εφηβεία προς την ενηλικίωση και τελικά ως τον θάνατό του.

Αυτές οι παράλληλες και αλληλεμπλεκόμενες φωνές που συντίθενται και διαχωρίζονται διαρκώς, αυτή η διαπλοκή περιστατικών ασύνδετων και αληλλένδετων, αυτή η γλαφυρή αφήγηση σε αργκό των εφήβων της Λίμα της δεκαετίας του 50, γεμάτη περιγραφικά επιφωνήματα που θυμίζουν κόμικ, συνιστούν μια γραφή τόσο ιδιαίτερη, που δεν διστάζω να πω ότι το έργο αυτό είναι ένα από τα πιο σημαντικά του συγγραφέα.

Γι' αυτό, όταν μου προτάθηκε να μεταφράσω τη συλλογή διηγημάτων Οι αρχηγοί, ένα από τα πρώτα πράγματα που είπα ήταν ότι έπρεπε να μεταφραστεί μαζί και αυτή η νουβέλα. Και γι' αυτό χάρηκα πάρα πολύ όταν η πρότασή μου εισακούστηκε. Γιατί τα έξι διηγήματα της συλλογής (Οι αρχηγοί, Ο μικρός αδελφός, Η αναμέτρηση, Μια Κυριακή, Ένας επισκέπτης, Ο παππούς) διαβάζονται βεβαίως ευχάριστα, αλλά είναι πρωτόλεια. Βεβαίως ένα πρωτόλειο του Vargas Llosa αξίζει όσο πολλά ώριμα έργα μέτριων συγγραφέων, και βεβαίως στα πρωτόλεια αυτά βρίσκουμε τις απαρχές του χαρακτηριστικού ύφους και τις βάσεις της θεματολογίας του μετέπειτα μεγάλου συγγραφέα, αλλά μπροστά στη νουβέλα Τα αντράκια, έργο της ωριμότητας του συγγραφέα, διηγήματα αυτά ωχριούν.

Η νουβέλα αυτή είναι γραμμένη πραγματικά αριστοτεχνικά, απόλαυση για τον απαιτητικό αναγνώστη. Ελπίζω ειλικρινά να προχωρήσουν στην έκδοση, γιατί πρόκειται για το μόνο έργο μυθοπλασίας του Vargas Llosa που δεν έχει ακόμη μεταφραστεί στα ελληνικά, και ειλικρινά πιστεύω ότι αξίζει.

Ελπίζω να βρω χρόνο και διάθεση να γράψω σε επόμενη ανάρτηση τις ιδιαιτερότητες που αντιμετώπισα στη μετάφραση.

Βραβεία λογοτεχνικής μετάφρασης 2011

Ε λοιπόν, δεν ξέρω τι περίμενα όταν αποφάσισα να μεταφράσω αυτό το βιβλίο, ή όταν αποφάσισα ότι θέλω να ασχοληθώ με λογοτεχνική μετάφραση, σίγουρα πάντως δεν περίμενα μια τέτοια διάκριση.

Εντάξει, δεν ξέρουμε αν θα το πάρω το βραβείο η αν θα μείνω στο δεύτερο ή το τρίτο σκαλί, αλλά και αυτό ακόμη, αυτή η υποψηφιότητα μεταξύ τριών, είναι μεγάλη τιμή και αναγνώριση.

Εδώ που έφθασα, λίγο δεν είναι, τόσο που έκαμα, μεγάλη δόξα.

Για μένα, που δεν έχω σπουδάσει μετάφραση, που δεν έχω καν σπουδές φιλολογίας ή έστω ανθρωπιστικών επιστημών βρε αδελφέ, που μεταφράζω εδώ και δεκαπέντε μόλις χρόνια (και τα πρώτα πέντε σποραδικά και όχι συστηματικά), που μεταφράζω λογοτεχνία μόλις εδώ και πέντε χρόνια (και που δεν έχω πιάσει στα χέρια μου και τίποτε αριστουργήματα μέχρις στιγμής), η υποψηφιότητα αυτή ήταν αδιανόητη. Μπορείτε λοιπόν να φανταστείτε την έκπληξη και τη χαρά μου.

Χαρά που είναι ακόμη μεγαλύτερη επειδή η υποψηφιότητα αφορά τη συγκεκριμένη μετάφραση. Μια μετάφραση που ήταν όνειρο ζωής για μένα, ένα όνειρο που η πραγματοποίησή του ξεπέρασε τις προσδοκίες μου. Μια μετάφραση που έγινε όχι απλώς με μεράκι, όχι απλώς με αγάπη, αλλά με έρωτα.

Ίσως αυτός ο έρωτας να έδωσε τη σπίθα εκείνη που απογείωσε τη μετάφραση και την έκανε να ξεχωρίσει. Δεν ξέρω. Όπως και να έχει, κέρδισα, νομίζω, το δικαίωμα να νιώθω υπερήφανη και ευτυχισμένη.

Ακολουθεί δελτίο τύπου από την ιστοσελίδα του ΕΚΕΜΕΛ περί βραβείων μετάφρασης. Κάπου εκεί στην ισπανόφωνη λογοτεχνία υπάρχει κι ένα γνωστό ονοματάκι (το μεσαίο, για όσους δεν έπιασαν το υπονοούμενο).

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

	ΒΡΑΒΕΙΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗΣ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗΣ 2011 To Ευρωπαϊκό Κέντρο Μετάφρασης Λογοτεχνίας και Επιστημών του Ανθρώπου (ΕΚΕΜΕΛ) και τα Ινστιτούτα της Αθήνας –Ελληνοαμερικανική Ένωση, Ινστιτούτο Γκαίτε,Ινστιτούτο Θερβάντες και Ιταλικό Μορφωτικό Ινστιτούτο– θα απονείμουν τα Βραβεία Λογοτεχνικής Μετάφρασης 2011 σε μεταφραστές της αγγλόφωνης, γαλλόφωνης, γερμανικής, ισπανόφωνης και ιταλικής λογοτεχνίας την Παρασκευή, 30 Σεπτεμβρίου 2011 και ώρα 8.00 μ.μ., σε εκδήλωση που θα πραγματοποιηθεί στην Ελληνοαμερικανική Ένωση (Μασσαλίας 22, Αθήνα), με αφορμή τον εορτασμό της Παγκόσμιας Ημέρας Μετάφρασης. Η τελική λίστα των υποψηφίων είναι: Μετάφραση αγγλόφωνης λογοτεχνίας • Βασίλης Αμανατίδης, για το βιβλίο [μόνο με την άνοιξη] 44 ποιήματα του E.E. Cummings (εκδόσεις Νεφέλη) • Μαργαρίτα Ζαχαριάδου, για το βιβλίο Χαμένοι του Daniel Mendelsohn (εκδόσεις Πόλις) • Τόνια Κοβαλένκο, για το βιβλίο Ο συντηρητής της Nadine Gordimer (εκδόσεις Καστανιώτη) Μετάφραση γαλλόφωνης λογοτεχνίας • Γιώργος Ξενάριος, για το βιβλίο Σαρκοβόρες ιστορίες του Bernard Quiriny (εκδόσεις Μεταίχμιο) • Γιάννης Η. Χάρης, για το βιβλίο Συνάντηση του Milan Kundera (Βιβλιοπωλείον της Εστίας) • Βάνα Χατζάκη, για το βιβλίο Ερωτικές επιστολές Πορτογαλίδας μοναχής του Gabriel-Joseph de Lavergne, vicomte de Guilleragues (εκδόσεις Άγρα) Μετάφραση γερμανικής λογοτεχνίας • Αλέξανδρος Ίσαρης, για το βιβλίο Επιστολές σε έναν νεαρό ποιητή του Rainer Maria Rilke (εκδόσεις Αρμός) • Σπύρος Μοσκόβου, για το βιβλίο Τα βραβεία μου του Thomas Bernhardt (Βιβλιοπωλείον της Εστίας) • Ιωάννα Παρασκελίδη, για το βιβλίο Μικρά δοκίμια για την τέχνη του Rainer Maria Rilke (εκδόσεις Printa) Μετάφραση ισπανόφωνης λογοτεχνίας • Βασιλική Κνήτου, για το βιβλίο Η χρονιά της ερήμου του Pedro Mairal (εκδόσεις Πόλις) • Τατιάνα Ραπακούλια, για το βιβλίο Ο άνθρωπος που έλεγε ιστορίες του Mario Vargas Llosa (εκδόσεις Καστανιώτη) • Τάσος Ψάρρης, για το βιβλίο Τα χαρούμενα αγόρια της Ατζαβάρα του Manuel Vázquez Montalbán (εκδόσεις Καστανιώτη) Μετάφραση ιταλικής λογοτεχνίας • Φωτεινή Ζερβού, για το βιβλίο Το ματωμένο χώμα του Andrea Camilleri (εκδόσεις Πατάκη) • Κούλα Καφετζή, για το βιβλίο Δελφοί του Sandro Dell’ Orco (εκδόσεις Μελάνι) • Ανταίος Χρυσοστομίδης, για το βιβλίο Τελευταίο έρχεται το κοράκι του Italo Calvino (εκδόσεις Καστανιώτη) Κάθε βραβείο συνοδεύεται από το χρηματικό ποσό των 3.000 ευρώ και δικαίωμα διαμονής για ένα μήνα στο «Σπίτι της Λογοτεχνίας» στις Λεύκες της Πάρου ή στο «Σπίτι της Λογοτεχνίας» στο Κράσι του Δήμου Χερσονήσου Κρήτης. Δικαίωμα συμμετοχής είχαν οι λογοτεχνικές μεταφράσεις που εκδόθηκαν το 2010 και ανήκουν στο χώρο του μυθιστορήματος, του διηγήματος, της ποίησης και του θεάτρου. Με την ευγενική υποστήριξη του Οργανισμού Συλλογικής Διαχείρισης Έργων του Λόγου (Ο.Σ.Δ.Ε.Λ.) ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Και δελτίο τύπου των εκδόσεων Καστανιώτη για το ίδιο θέμα. Είπαμε, εμείς είμαστε στην ισπανόφωνη.

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

13 Σεπτεμβρίου 2011

Βραβεία Λογοτεχνικής Μετάφρασης

Τέσσερα βιβλία των Εκδόσεων Καστανιώτη υποψήφια για τα Βραβεία Λογοτεχνικής Μετάφρασης (ΕΚΕΜΕΛ)

Ανακοινώθηκαν νωρίτερα (Τρίτη 13 Σεπτεμβρίου 2011) οι υποψηφιότητες των Βραβείων Λογοτεχνικής Μετάφρασης. To Ευρωπαϊκό Κέντρο Μετάφρασης Λογοτεχνίας και Επιστημών του Ανθρώπου (ΕΚΕΜΕΛ) και τα Ινστιτούτα της Αθήνας –Ελληνοαμερικανική Ένωση, Ινστιτούτο Γκαίτε, Ινστιτούτο Θερβάντες και Ιταλικό Μορφωτικό Ινστιτούτο– θα απονείμουν τα Βραβεία Λογοτεχνικής Μετάφρασης 2011 σε μεταφραστές της αγγλόφωνης, γαλλόφωνης, γερμανικής, ισπανόφωνης και ιταλικής λογοτεχνίας την Παρασκευή, 30 Σεπτεμβρίου 2011 και ώρα 8.00 μ.μ., σε εκδήλωση που θα πραγματοποιηθεί στην Ελληνοαμερικανική Ένωση (Μασσαλίας 22, Αθήνα), με αφορμή τον εορτασμό της Παγκόσμιας Ημέρας Μετάφρασης.

Στην τελική λίστα των υποψηφίων βρίσκονται από τις Εκδόσεις Καστανιώτη οι:

Μετάφραση αγγλόφωνης λογοτεχνίας

Τόνια Κοβαλένκο για το βιβλίο της Ναντίν Γκόρντιμερ Ο συντηρητής

Μετάφραση ιταλικής λογοτεχνίας

Ανταίος Χρυσοστομίδης για το βιβλίο του Ίταλο Καλβίνο Τελευταίο έρχεται το κοράκι

Μετάφραση ισπανόφωνης λογοτεχνίας

Τατιάνα Ραπακούλια για το βιβλίο του Μάριο Βάργκας Λιόσα Ο άνθρωπος που έλεγε ιστορίες

Τάσος Ψάρρης για το βιβλίο του Μανουέλ Βάθκεθ Μονταλμπάν Τα χαρούμενα αγόρια της Ατζαβάρα

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ 30-9-2011

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Απονεμήθηκαν τα Βραβεία Λογοτεχνικής Μετάφρασης 2011

To Ευρωπαϊκό Κέντρο Μετάφρασης Λογοτεχνίας και Επιστημών του Ανθρώπου (ΕΚΕΜΕΛ) και τα Ινστιτούτα της Αθήνας, Ελληνοαμερικανική Ένωση, Ινστιτούτο Γκαίτε, Ινστιτούτο Θερβάντες και Ιταλικό Μορφωτικό Ινστιτούτο, απένειμαν την Παρασκευή 30 Σεπτεμβρίου τα Βραβεία Λογοτεχνικής Μετάφρασης 2011 σε μεταφραστές της αγγλόφωνης, γαλλόφωνης, ισπανόφωνης, γερμανόφωνης και ιταλικής λογοτεχνίας, σε εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε στην Ελληνοαμερικανική Ένωση, με αφορμή τον εορτασμό της Παγκόσμιας Ημέρας Μετάφρασης. Τα βραβεία Λογοτεχνικής Μετάφρασης είχαν θεσμοθετηθεί το 2007 με στόχο να έρθουν πιο κοντά οι λαοί της Ευρώπης και οι κουλτούρες τους.

Τα βραβεία Λογοτεχνικής Μετάφρασης 2011 έλαβαν οι:

Μαργαρίτα Ζαχαριάδου, Βραβείο λογοτεχνικής μετάφρασης αγγλόφωνης λογοτεχνίας για το βιβλίο Χαμένοι του Daniel Mendelsohn των εκδόσεων Πόλις.

Γιάννης Χάρης, Βραβείο λογοτεχνικής μετάφρασης γαλλόφωνης λογοτεχνίας για το βιβλίο Συνάντηση του Milan Kundera από τις εκδόσεις Βιβλιοπωλείον της Εστίας.

Αλέξανδρος Ίσαρης, Βραβείο λογοτεχνικής μετάφρασης γερμανικής λογοτεχνίας για το βιβλίο Επιστολές σε έναν νεαρό ποιητή του Rainer Maria Rilke των εκδόσεων Αρμός.

Βασιλική Κνήτου, Βραβείο λογοτεχνικής μετάφρασης ισπανόφωνης λογοτεχνίας για το βιβλίο Η χρονιά της ερήμου του Pedro Mairal από τις εκδόσεις Πόλις.

Κούλα Καφετζή, Βραβείο λογοτεχνικής μετάφρασης ιταλικής λογοτεχνίας για το βιβλίο Δελφοί του Sandro Dell' Orco από τις εκδόσεις Μελάνι.

Χορηγός των φετινών βραβείων ήταν το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Διεθνών Κέντρων Μετάφρασης, το οποίο αποφάσισε να υποστηρίξει τα βραβεία ως κίνηση αλληλεγγύης προς τους Έλληνες μεταφραστές. Η διευθύντρια του ΕΚΕΜΕΛ Ελένη Ζέρβα τόνισε στην παρέμβαση της ότι «είναι η άλλη πλευρά της Ευρώπης, η πραγματικά ενωμένη Ευρώπη της αλληλεγγύης και της συνεργασίας και έτσι τα φετινά βραβεία ΕΚΕΜΕΛ έχουν ευρωπαϊκή διάσταση με όλη τη σημασία του όρου» .

www.kathimerini.gr με πληροφορίες από ΑΠΕ-ΜΠΕ

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Συγχαρητήρια λοιπόν στους βραβευθέντες, και καλή επιτυχία σε όλους μας την επόμενη φορά!

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Ο κατάλογος όλων των αναρτήσεων που αφορούν το βιβλίο "Ο άνθρωπος που έλεγε ιστορίες" βρίσκεται στην ανάρτηση Ο ιστορητής - Εισαγωγή.

Ο ιστορητής - Σημείωμα μεταφράστριας (ανέκδοτο)

Προηγούμενη ανάρτηση: Ο ιστορητής - Παράρτημα: βιβλιογραφία και ευρετήριο

Το κείμενο που ακολουθεί είναι ένα σημείωμα που είχα γράψει με την ελπίδα ότι ίσως θα μπορούσε να συμπεριληφθεί στο βιβλίο. Μια που δεν μπόρεσε να γίνει αυτό, το αναρτώ εδώ. Στην αρχική του εκδοχή ήταν αρκετά εκτενέστερο, το συντόμευσα για να διευκολύνω την ανάγνωση και να καταστήσω πιθανότερη τη δημοσίευσή του.

Καλύτερα έτσι.

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΡΙΑΣ

Το βιβλίο αυτό για μένα υπήρξε κεραυνοβόλος έρωτας. Η μαγική του ατμόσφαιρα, η κρυφή ματιά του σ’ έναν άλλο κόσμο, τόσο ανθρώπινο, τόσο οικείο αλλά και τόσο μακρινό, η γλαφυρά δοσμένη αλήθεια πως ο κόσμος μας δεν είναι τίποτε άλλο παρά ένα κομπολόι από ιστορίες, όλα αυτά μαζί με συνεπήραν.

Αυτό που περισσότερο με γοήτευσε ήταν η ιδέα ότι η πραγματικότητα δομείται μέσα από την αφήγηση. Παρατηρώντας τον νευραλγικό ρόλο του ιστορητή στην διαμόρφωση της ταυτότητας και στη συνοχή της κοινωνίας των ιθαγενών, συνειδητοποίησα ότι οι αφηγήσεις διαμορφώνουν τη συλλογική και ατομική μας κοσμοαντίληψη. Είμαστε αυτό που αφηγούμαστε, είμαστε αυτό που αφηγούνται οι άλλοι για μας.

Συζητώντας και διερευνώντας περισσότερο την ιδέα αυτή, διαπίστωσα ότι έχει διατυπωθεί από φιλοσόφους και έχει βρει εφαρμογές στην ψυχολογία, μέσα από τη μέθοδο της αφηγηματικής θεραπείας.

Ορισμένοι μεταμοντέρνοι φιλόσοφοι έχουν εκφράσει την άποψη ότι κάθε θεώρηση της πραγματικότητας είναι ένα αφήγημα, μια ανιστόρηση, που αντλεί το κύρος της από την κοινή αποδοχή. Καθένας μας έχει την προσωπική του κοσμοαντίληψη, και όλοι μαζί, σε μεγαλύτερες ή μικρότερες ομάδες, δομούμε τις δικές μας συλλογικές «πραγματικότητες».

Σύμφωνα με την αφηγηματική προσέγγιση στην ψυχολογία, οι ταυτότητές μας διαμορφώνονται μέσα στις ιστορίες και τις αφηγήσεις μας. Η άποψη για τη σημασία της προσωπικής αφήγησης και νοηματοδότησης των πραγμάτων έξω από το λογικό-επιστημονικό επιχείρημα, που αποζητά να τεκμηριώσει τη μία και μόνη αλήθεια, αποτελεί τη θεωρητική βάση για μια επιστημολογική θέση που προτείνει την αφήγηση και την επαναφήγηση ως τρόπους κατανόησης των ψυχικών λειτουργιών και της ανθρώπινης φύσης, προσωπικότητας και συμπεριφοράς.

Δεν χρειάζεται όμως να φτάσει κανείς τόσο μακριά ή τόσο βαθιά. Οι καθημερινές αφηγήσεις, από τις ανεκδοτολογικές ιστορίες των φίλων μας ως τα μυθιστορήματα, τα σήριαλ της τηλεόρασης, τις ταινίες του κινηματογράφου, όλα αυτά διαμορφώνουν την κοινή μας πραγματικότητα, όπως το κάνουν εδώ και χιλιάδες χρόνια τα παραμύθια, οι μύθοι και οι θρύλοι.

Ώστε η αφήγηση αναδεικνύεται ως κάτι πολύ πιο σημαντικό από μια διασκέδαση, από έναν τρόπο περισπασμού: η αφήγηση είναι η ίδια η ζωή μας.

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Ο κατάλογος όλων των αναρτήσεων που αφορούν το βιβλίο "Ο άνθρωπος που έλεγε ιστορίες" βρίσκεται στην ανάρτηση Ο ιστορητής - Εισαγωγή.

Ο ιστορητής - Παράρτημα (βιβλιογραφία και ευρετήριο)

Προηγούμενη ανάρτηση: Ο ιστορητής - Ανατομία μιας μετάφρασης: Mεταφραστικές επιλογές

~~~~~~~~~~~~~~~~~~

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Για λεξιλόγιο και παραδόσεις της φυλής Ματσιγκένγκα:

1. Pequeño diccionario machiguenga-castellano, Betty Snell, 2008 Instituto Linguïstico de Verano, Lima, Perú

2. Diccionario Asháninka Castellano, Rubén Cushimariano Romano, Richer C. Sebastian Q., versión preliminar, diciembre del 2008

3. Diccionario Quechua-Español-Quechua, Academia Mayor de la lengua Quechua, Gobierno Regional, Cuzco, Perú, 2005

4. Mitos de la cultura machigenka, parte I, Fr.Joaquín Barriales, OP, misionero dominico, revista Antisuyo, no.3, 1979, pp.163-181

5. Mitos de la cultura machigenka, parte II, Fr.Joaquín Barriales, OP, misionero dominico, revista Antisuyo, no.5, 1981, pp.11-131

6. Families of the forest: the Matsigenka Indians of the Peruvian Amazon, Allen W. Johnson, 2003, University of California Press

7. Anthropologie des sociétés amazoniennes, Université Libre de Bruxelles, Faculté des Sciences Sociales, Politiques et Economiques, Département des Sciences Sociales

8. Mitología y realidad socio-histórica en El hablador de Vargas Llosa, Rita Gnutzmann, Universidad del País Vasco, Vitoria (España)

9. Temptation of the Word: The Novels of Mario Vargas Llosa, Efraín Kristal, Vanderbilt University Press, 1998

Για τη μεταγραφή του επωνύμου Llosa σε Λιόσα (προφορά ορισμένων περιοχών του Περού):

1. Wikipedia: Yeísmo y lleísmo

2. Προσωπική επικοινωνία με Αγγελική Αλεξοπούλου (λέκτορα του Τμήματος Ισπανικής Γλώσσας και Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, ισπανόφωνη και εξαιρετική μεταφράστρια).

Για τη μεταγραφή του επωνύμου Vargas σε Μπάργας και για τη μεταγραφή ισπανικών ονομάτων γενικά:

Omniglot - Spanish

Λεξικό Ισπανο-Ελληνικό, Μέδουσα, Αθήνα 2008

Spanish Dictionary, Collins, sixth edition, 2001

El comentario fonológico y fonético de textos, teoría y práctica, Antonio Quilis, Madrid, Arco-Libros, 1991

Manual de pronunciación española, Tomás Navarro Tomás, Consejo Superior de Investigaciones Científicas, Instituto “Miguel de Cervantes”, Publicaciones de la Revista de Filología Española, 19ª edición, Madrid 1977

Elementos de fonética general, Samuel Gili Gaya, Biblioteca Románica Hispánica, editorial Gredos, 15ª edición, Madrid 1978

Los sonidos del lenguaje, Juana Gil Fernandez, editorial Síntesis

Fonética para aprender español: Pronunciación, Dolors Poch Olivé, editorial Edinumen, 1999

Φωνολογία, Marina Nespor, εκδόσεις Πατάκης 1993

[όλα τα παραπάνω βιβλία υπάρχουν στη βιβλιοθήκη του Ινστιτούτου Θερβάντες της Αθήνας, πλην του τελευταίου το οποίο υπάρχει στη βιβλιοθήκη του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου]

ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ

Το ευρετήριο είναι χωρισμένο θεματικά. Θεώρησα ότι έτσι εκτός από ευρετήριο άγνωστων λέξεων και όρων θα έχει και εγκυκλοπαιδικό χαρακτήρα. Περιλαμβάνει όλες τις υποσημειώσεις του βιβλίου, εμπλουτισμένες, καθώς και αρκετές επιπλέον.

Για την προφορά και τη μεταγραφή των λέξεων της γλώσσας Ματσιγκένγκα ακολούθησα τον τρόπο γραφής του Λιόσα, μεταγράφοντας σύμφωνα με τους κανόνες της ισπανικής γλώσσας. Ο τρόπος αυτός συχνά διέφερε από την γραφή που βρήκα στο λεξικό της Betty Snell (βλ. βιβλιογραφία). Όπου συμβαίνει αυτό, στο ευρετήριο δίνεται και η δεύτερη εκδοχή της λέξης.

Σε κάποιες περιπτώσεις αντικατέστησα την ισπανική λέξη του πρωτοτύπου με λέξη της γλώσσας Ματσιγκένγκα ή Κέτσουα, επειδή θεώρησα ότι ταίριαζε στο κλίμα του κειμένου. Σε άλλες περιπτώσεις αντικατέστησα τις λέξεις του πρωτοτύπου με άλλες παραπλήσιες που θεώρησα πιο οικείες στον Έλληνα αναγνώστη, για να διευκολύνω τη ροή του κειμένου.

Οι λέξεις που θεώρησα ότι εξηγούνται επαρκώς μέσα στο ίδιο το κείμενο δεν συμπεριλαμβάνονται στο ευρετήριο.

ΛΕΞΕΙΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΜΑΤΣΙΓΚΕΝΓΚΑ

γιαγοντόρο (yagontoro, στα ισπανικά carachupa avispa): Cynoches perodiano, είδος σφήκας που καταδιώκει όποιον περάσει κοντά στη φωλιά της.

γιανίρι (yaniri): Alouatta seniculus, πίθηκος μυκητής. Μεγαλόσωμος κοκκινωπός πίθηκος που βγάζει δυνατούς μυκηθμούς, εξ ου και το όνομά του (αγγλικά howler monkey: πίθηκος που ουρλιάζει, ισπανικά mono hablador = πίθηκος που μιλάει).

Γκαμαϊρόνι (Gamaironi): ο κάτω κόσμος

ιναένκα (inaenka): γυναίκα που μυρίζει αρρώστια (ina = μητέρα, γυναίκα και enkagagatsi, ienkagake = μυρίζω, μυρίζω άσχημα), προσωποποίηση της αρρώστιας

Ινκίτε (Inkite): ο επάνω κόσμος

ισερεπίτο (iserepito): φυλαχτό.

ιτόνι (itoni): είδος κακοποιού πνεύματος

Καμαβιρία (Kamabiría): ποταμός του κάτω κόσμου

καμαγάρινι (kamagárini και kamagarini): κακοποιό πνεύμα

κασιβαρενίνι (kashibarenini): είδος κακοποιού πνεύματος

κατσιβορέρινε (kachiborérine): κομήτης

κενκιτσατατσιρίρα (kenkitsatatsirira): ο άνθρωπος που αφηγείται ιστορίες, ο ιστορητής.

κιεντιβάκορι (kentivákori και kientivakori): ο δημιουργός κάθε κακού

κιριγκέτι (kirigueti και kirigeti): Tripsurus cruentatus, είδος δρυοκολάπτη

κογαπακόρι (kogapakori): σκληροτράχηλες ομάδες ιθαγενών που ζουν σε απομακρυσμένες περιοχές

μαγούνα (maguna και mágona, στα ισπανικά sachapapa): Dioscorea trifida, φυτό παρόμοιο με γλυκοπατάτα

ματσικανάρι (machikanari): κακός μάγος

Μεσιαρένι (Meshiareni): ποταμός του πάνω κόσμου

Μορεναντσιίτε (Morenanchiite): ο αφέντης της βροντής

οσκιάχε (oskiaje): τόπος όπου συναντιέται ο πάνω με τον κάτω κόσμο

ποτσοτίκι (από τη λέξη potsoti): το βαφικό φυτό ατσιότε (βλ.λέξη)

σαανκαρίτε (saankarite): αγαθό πνεύμα

σανκόρι (sankori και sánkori): Atta spp., φυλλοκόπα μυρμήγκια. Μεγάλα, κοκκινωπά, κόβουν μεγάλα κομμάτια φύλλων που μεταφέρουν στη φωλιά τους.

σεριγόρομπι (serigórompi): αλλόκοτος, εκκεντρικός

σεριπιγάρι (seripigari): σαμάνος, θεραπευτής

τασουρίντσι (tasurinchi και tasorintsi): 1. άνθρωπος, 2. ο δημιουργός του κόσμου

τοβάιτι (tovaiti): πολλοί

τσακάμι (chakami, στο πρωτότυπο εμφανίζεται ισπανικά: trompetero): Psophia leucoptera, πουλί που συγγενεύει με τους γερανούς.

τσεϊβαρίντσι (tseibarintsi) είδος παγίδας στο έδαφος, για μεγάλα ζώα.

τσοβίβουριτι (chobíburiti και chovívinti): Tringa solitaria, είδος τρύγγα, μικρό παρυδάτιο αποδημητικό πουλί, που διαχειμάζει στη λεκάνη του Αμαζονίου. Στην παράδοση των Ματσιγκένγκα θεωρείται προάγγελος αρρώστιας, πλημμύρας και άλλων καταστροφών.

τσονκίρι (tzonkiri και tsonkiri): κολιμπρί.

ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ ΚΑΙ ΦΥΛΕΣ ΙΘΑΓΕΝΩΝ

Τοπωνυμια

Αντισούγιο (Antisyuo και Andesyuo, στη γλώσσα Κέτσουα syuo = επαρχία): επαρχία των Άντι. Με την ονομασία Άντι (Anti) αποκαλούσαν οι Ίνκα όλες τις φυλές ιθαγενών της ομάδα Αραουάκ (Arawak).

Γιαρινακότσα (Yarinacocha, στη γλώσσα Κέτσουα cocha = λίμνη): μία από τις περιφέρειες του Περού, όπου βρίσκεται η λίμνη λίμνη Γιαρίνα

Μορονακότσα (Moronacocha, στη γλώσσα Κέτσουα cocha = λίμνη): λίμνη Μορόνα

Ταουαντινσούγιο (Tahuantisuyo, από τη γλώσσα Κέτσουα, tawa = τέσσερα και suyo = επαρχία, πολιτεία): η αρχαιότερη και ισχυρότερη αυτοκρατορία της Αμερικανικής ηπείρου, με επίκεντρο την πόλη Κούσκο, αποτελούμενη από πολλούς λαούς υποταγμένους υπό την ηγεσία των Ίνκας.

Φυλες

Αγουαρούνα (Aguaruna, Awajún): ιθαγενείς της Αμαζονίας (Περού), παραδοσιακά πολεμιστές.

Αμουέσα (Amuesha, Yanesha): ιθαγενείς της Αμαζονίας (Περού). Η γλώσσα τους ανήκει στην ομάδα των Αραουάκ.

Αραουάκ (Arawak, Arahuaco): μεγάλη ομάδα ιθαγενών φυλών των Αντιλλών και της βορειοανατολικής Νότιας Αμερικής. Η γλώσσα arawakan (γνωστή και ως maipurean) είναι πολύ διαδεδομένη και μιλιέται από πολλές φυλές σε διάφορες παραλλαγές.

Ασάνινκα (Asháninka, Ashaninka): ιθαγενείς της Αμαζονίας (Περού, Βραζιλία). Μαζί με τους Ματσιγκένγκα ανήκουν στην ομάδα των Κάμπα και στην ευρύτερη ομάδα των Αραουάκ.

Γιάγουα (Yagua, Yahuna, Ñihamwo, Yihamwo, Nihamwo, Mishara): ιθαγενείς της Αμαζονίας (βορειοανατολικό Περού).

Γιαμινάουα (Yaminahua, Yaminawa, Jamináwa): φυλή του Αμαζονίου (Περού, Βραζιλία, Βολιβία). Η γλώσσα τους ανήκει στην γλωσσική οικογένεια pano.

Κάμπα (Campa): ομάδα των ιθαγενών Αραουάκ που ζούσαν κοντά στις Άνδεις. Περιλαμβάνει τους Ασάνινκα και τους Ματσιγκένγκα.

Μάσκο (Mashco): πολεμοχαρείς ιθαγενείς της Αμαζονίας (Περού), συγγενικοί με τη φυλή Πίρο. Η γλώσσα τους ανήκει στην ομάδα των Αραουάκ.

Ματσιγκένγκα (Machiguenga, Machigenga, Matsigenka, Matsigenga): ιθαγενείς της Αμαζονίας (νοτιοανατολικό Περού, κοντά στα σύνορα με Βολιβία και Βραζιλία). Μαζί με τους Ασάνινκα στην ομάδα των Κάμπα και στην ευρύτερη ομάδα των φυλών Αραουάκ, όπου κατατάσσονται γλωσσικά.

Ουαμπίσα (Huambisa): ιθαγενείς της Αμαζονίας, στις περιοχές των ποταμών Μαρανιόν και Σαντιάγο(Περού). Έχουν ανοιχτόχρωμο δέρμα, εξαιτίας της καταγωγής τους από γυναίκες ευρωπαίων που απήγαγαν οι πρόγονοί τους.

Πίρο (Piro, Yine): ιθαγενείς της Αμαζονίας (Περού). Η γλώσσα τους ανήκει στην ομάδα των Αραουάκ.

Πουναρούνα (Punaruna, Puñaruna): στη γλώσσα Κέτσουα και στη γλώσσα Ματσιγκένγκα, «οι άνθρωποι του βουνού». Αναφέρεται στους ιθαγενείς των Άνδεων, στους ομιλητές της γλώσσας Κέτσουα,

Σάπρα (Shapra): ιθαγενείς της Αμαζονίας (Περού). Μιλούν τη γλώσσα candoshi, shapra ή murato που δεν έχει άμεση συγγένεια με άλλες γλώσσες ιθαγενών.

Σιπίβα (Shipiba, Shipibo): ιθαγενείς της Αμαζονίας, γύρω από την περιοχή της Πουκάλπα (Περού).

Τσοντσόιτε (Chonchoite): στη μυθολογία των Ματσιγκένγκα, ανθρωποφάγα φυλή. Στη γλώσσα των Ασάνινκα, είδος σφήκας.

Χίβαρο (Jíbaro, Jívaro): ομάδα φυλών ιθαγενών της Αμαζονίας, γύρω από τον ποταμό Μαρανιόν (Περού).

http://www.everyculture.com/South-America/index.html

Κέτσουα (Quechua): η γλώσσα των Ίνκας. Μία από τις τρεις επίσημες γλώσσες του Περού, μαζί με τα ισπανικά και τα αϋμάρα.

Αϋμάρα (Aymara): γλώσσα ομάδας φυλών των υψιπέδων των Άνδεων και ομώνυμη φυλή. Μία από τις τρεις επίσημες γλώσσες του Περού, μαζί με τα ισπανικά και τα κέτσουα.

Τούπι-Γκουαρανί (Tupi-Guaraní): γλωσσική ομάδα φυλών της κεντρικής Νότιας Αμερικής (κυρίως Βραζιλία).

ΛΕΞΕΙΣ ΙΘΑΓΕΝΩΝ ΛΑΤΙΝΙΚΗΣ ΑΜΕΡΙΚΗΣ (Κέτσουα, Αϋμάρα, Μάγια, Τούπι-Γκουαρανί)

αγιαουάσκα (ayahuasca, γλώσσα Κέτσουα): παραισθησιογόνο αφέψημα που παρασκευάζεται από το φυτό Banisteriopsis caapi συνήθως αναμειγμένου με διάφορα άλλα είδη ψυχοτρόπων φυτών.

αγκουτί (agutí, από το akutí της γλώσσας Τούπι-Γκουαρανί): μεγαλόσωμο τρωκτικό του γένους Dasyprocta.

ατσιότε (achiote, Περού κ.ά.): Bixa orellan, δέντρο με σπόρους που δίνουν κόκκινη βαφή, γνωστή στο εμπόριο ως χρωστική της Ορλεάνης ή annatto.

βιρακότσα (Viracocha): έτσι ονόμαζαν πολλές φυλές αμερικανών ιθαγενών τους ευρωπαίους. Κον-Τίκι Βιρακότσα ονομαζόταν ο θεός-δημιουργός της μυθολογίας των Ίνκας. Σύμφωνα με έναν μύθο, γενειοφόροι άγγελοι πολεμιστές, σταλμένοι από τον Βιρακότσα, θα έρχονταν στη γη, και τότε θα γινόταν η συντέλεια του κόσμου και η αυτοκρατορία των Ίνκας θα καταστρεφόταν. Όταν είδαν τους Ισπανούς στρατιώτες θεώρησαν ότι ήταν αυτοί ακριβώς οι άγγελοι καταστροφείς και τους ονόμασαν «βιρακότσα», ονομασία που προεκτάθηκε στη συνέχεια σε όλους τους ευρωπαίους.

γιακουμάμα (yacumama, λέξη του Περού, επίσης anaconda): Eunectes spp. μεγάλο φίδι πιο γνωστό ως ανακόντα.

γιαραβί (yaraví): παραδοσιακά τραγούδια, μελωδικά και μελαγχολικά, από το διαμέρισμα της Αρεκίπα στο νότιο Περού.

γκαμιτάνα (gamitana, λέξη του Περού): Colossoma macropomum μεγάλο ψάρι του γλυκού νερού, φτάνει το 1 μέτρο μήκος και τα 40 κιλά βάρος.

καπιβάρα (capibara): Hydrochoerus hydrochaeris, το μεγαλύτερο τρωκτικό του πλανήτη μας, με σώμα που θυμίζει γουρούνι. Στο Περού λέγεται ronsoco (ρονσόκο).

καρατσάμα (carachama): Pseudorinelepis genibarbis, ποταμόψαρο παρόμοιο με τα γατόψαρα, που έχει την ικανότητα να αναπνέει αέρα μαζί με νερό, βγάζοντας το κεφάλι του έξω όταν το νερό είναι φτωχό σε οξυγόνο.

κούμο (cumo, λέξη του Περού): Lonchocarpus urucu και Lonchocarpus utilis, φυτά με δηλητηριώδη χυμό που χρησιμοποιούνται στο ψάρεμα, σαν τον φλόμο (βλέπε και μπαρμπάσκο).

κούσμα (cushma): ριχτό μπαμπακερό ρούχο.

λουπούνα (lupuna, λέξη του Περού): Ceiba pentandra, γιγάντιο δέντρο της Αμαζονίας. Λέγεται επίσης και ceiba (σέιβα), pochote (ποτσότε) ή kapok (κάποκ).

μασάτο (masato, Άνδεις): ποτό που προέρχεται από ζύμωση καλαμποκιού, μπανάνας ή γιούκα.

μαχάς (majaz, λέξη του Περού, επίσης paca): Cuniculus paca, μεγαλόσωμο τρωκτικό.

μπάγρε (bagre): κοινή ονομασία πολλών ειδών ποταμόψαρων της Αμαζονίας.

μπαρμπάσκο (barbasco, λέξη του Περού): Lonchocarpus urucu και Lonchocarpus utilis, φυτά με δηλητηριώδη χυμό που χρησιμοποιούνται στο ψάρεμα, σαν τον φλόμο (βλέπε και κουμο).

μποκιτσίκο (boquichico): Prochilodus nigricans και άλλα παρόμοια είδη ψαριών των ποταμών του Περού, μήκους 30-40 εκ.

ντατούρα (floripondio, λέξη του Περού): φυτά του γένους Brugmansia, παρόμοια με το συγγενικό γένος Datura, αλλά πολυετή και δενδρώδη.

οσελότος (ocelote, από τη γλώσσα Ναουάτλ, στο πρωτότυπο tigrillo, λέξη του Περού): Leopardus pardalis, μικρόσωμο αιλουροειδές της Νότιας Αμερικής.

ουανγκάνα (huangana, λέξη του Περού και του Εκουαδόρ): Tayassu pecari, ένα από τα δύο είδη πεκάρι (θηλαστικό συγγενικό με τους αγριόχοιρους).

ουίτο (huito): Genipa americana, δέντρο που ο χυμός των άγουρων καρπών του δίνει σκούρα μπλε βαφή για το δέρμα, με την οποία κάνουν τατουάζ οι ιθαγενείς της Αμαζονίας.

ουνγκουράβι (ungurabi): Jessenia bataua, είδος φοινοκόδεντρου.

ούτα (uta, Περού και Εκουαδόρ): δερματική λεϊσμανίαση, ασθένεια που προκαλεί έλκη στο πρόσωπο.

οχέ (ojeé και ojé): Ficus insipida, δέντρο της Αμαζονίας που φτάνει τα 18 μέτρα ύψος. Ο χυμός του έχει φαρμακευτικές ιδιότητες.

πάιτσε (paiche): Arapaima gigas, ποταμόψαρο που φτάνει τα 2 μέτρα μήκος και τα 200 κιλά βάρος.

παμακάρι (pamacari): μεγάλη σκεπαστή βάρκα ποταμού.

παμπανίγια (pampanilla και taparrabos): περίζωμα γλουτών (κομμάτι υφάσματος που καλύπτει μέση, κοιλιά και γεννητικά όργανα), συνηθισμένο ένδυμα σε πολλές φυλές ιθαγενών.

πιντόκ (pintoc, γλώσσα Κέτσουα, στο πρωτότυπο εμφανίζεται στα ισπανικά, caña brava): Gynerium sagittatum, ψηλά καλάμια με γερό κορμό που χρησιμοποιείται σε κατασκευές σπιτιών, επίπλων κ.τ.ό.

πόνγκο (pongo, χρησιμοποιείται στο Περού και αλλού, από τις γλώσσες Κέτσουα και Αϋμάρα): στενό και απόκρημνο πέρασμα ποταμού. Η λέξη χρησιμεύει και ως τοπωνύμιο.

πότλατς (potlach): τελετουργία των ιθαγενών των ακτών του Βόρειου Ειρηνικού ωκεανού, όπου ο οικοδεσπότης μοιράζει άφθονα δώρα στους επισκέπτες.

ρονσόκο (ronsoco, λεξη του Περού): Hydrochoerus hydrochaeris, το μεγαλύτερο τρωκτικό του πλανήτη μας, με σώμα που θυμίζει γουρούνι. Λέγεται και capibara (καπιβάρα, βλ.λ.)

σάβαλο (sábalo): κοινή ονομασία πολλών ειδών ποταμόψαρων της Αμαζονίας.

σαχίνο (sajino, λέξη του Περού): Tayassu tajacu, ένα από τα δύο είδη πεκάρι, θηλαστικό συγγενικό με τους αγριόχοιρους.

σοπάι (Sopai και Supay): στη μυθολογία των Ίνκα και των Αϋμάρα, θεός του κάτω κόσμου και του θανάτου. Μετά την έλευση των χριστιανών ιεραποστόλων ταυτίστηκε με τον διάβολο.

τοέ (tohé): φυτό του γένους Brugmansia, γνωστό και ως floripondio, συγγενικό με τη ντατούρα.

τσαμπίρα (chambira): Astrocaryum chambira, είδος φοινικόδεντρου με αγκάθια μήκους 10-25 εκατοστών. Ο καρπός του χρησιμεύει ως τροφή και για φαρμακευτικούς σκοπούς, ενώ από τα φύλλα του κατασκευάζονται σχοινιά, καλάθια και άλλα χειροτεχνήματα.

τσίκουα (chicua): Coccyzus americanus, είδος κούκου που έχει τη συνήθεια να κρώζει δυνατά πριν τις καταιγίδες (μία από τις κοινές αγγλικές ονομασίες είναι storm crow, κοράκι της καταιγίδας).

τσαράπα (charapa): Podocnemis spp. είδος χελώνας του γλυκού νερού.

τσίτσα (chicha): οινοπνευματώδες ποτό από καλαμπόκι (η λέξη προέρχεται από τη γλώσσα των Μάγια).

τσιτσάρα-ματσάκουι (chicharra-machacuy): Fulgora laternaria, είδος ημίπτερου εντόμου (ισπανικά chicharra: τζιτζίκι, το επίθετο machacuy προέρχεται πιθανόν από τη γλώσσα Κέτσουα και αποδίδεται σε δηλητηριώδη φίδια). Λέγεται επίσης machaca, víbora voladora (ιπτάμενη όχεντρα) και mariposa caimán (πεταλούδα καϊμάν) από την ομοιότητά του με πεταλούδα και από το σχήμα του κεφαλιού του, που θυμίζει κεφάλι κροκοδείλου. Η μακριά προβοσκίδα του δίνει την εντύπωση κεντριού και πολλοί το θεωρούν δηλητηριώδες, ενώ είναι ακίνδυνο.

ΟΝΟΜΑΤΑ ΠΡΟΣΩΠΩΝ

Αντρές Φερέρο (Andrés Ferrero): δομηνικανός μοναχός που έζησε ανάμεσα στους ιθαγενείς Ματσιγκένγκα και έγραψε ένα βιβλίο γι’ αυτούς με τίτλο Οι Ματσιγκένγκα (Los Machiguengas).

Ελιθέριο Μαλουέντα (Elicerio Maluenda): έμμεση αναφορά στον Elicerio Martίnez, δομηνικανό μοναχό που έζησε ανάμεσα στους ιθαγενείς Ματσιγκένγκα.

Λουίς Λιόσα Ουρέτα (Luis Llosa Ureta): θείος και πεθερός του συγγραφέα.

Μαριάτεγκι, (José Carlos Mariátegui, 1894-1930): Περουβιανός δημοσιογράφος, συγγραφέας, πολιτικός φιλόσοφος και ακτιβιστής, μαρξιστικής ιδεολογίας.

Μπιθέντε ντε Θενιταγκόγια (Vicente de Cenitagoya): βασκικής καταγωγής δομηνικανός μοναχός. Έζησε ανάμεσα στους ιθαγενείς της Αμαζονίας και έγραψε γι’ αυτούς.

Πωλ Μαρκουά (Paul Marcoy): Γάλλος εξερευνητής και βοτανολόγος του 19^ου αι. που ταξίδεψε από το Περού ως τη Βραζιλία και έγραψε ταξιδιωτικά βιβλία.

Σαρλ Βίνερ (Charles Wiener): γαλλο-αυστριακός επιστήμονας και εξερευνητής που ταξίδεψε πολύ στη Νότια Αμερική και έγραψε ταξιδιωτικά βιβλία.

Σνέιλ (Schneil): αναφορά στους βορειοαμερικανούς Βαπτιστές ιεραπόστολους και ανθρωπολόγους Wayne και Betty Snell που εργάστηκαν ανάμεσα στους ιθαγενείς Ματσιγκένγκα προσηλυτίζοντας, μεταφράζοντας τη Βίβλο και καταρτίζοντας ένα λεξικό Ματσιγκένγκα-Ισπανικό.

Φιδέλ Περέιρα (Fidel Pereira): γιος ενός λευκού από το Κούσκο και μιας ιθαγενούς Ματσιγκένγκα, κατέγραψε αρκετούς θρύλους των Ματσιγκένγκα.

Χοακίν Μπαριάλες (Joaquín Barriales)

Χοσέ Πίο Άθα Μαρτίνεθ (José Pío Aza Martínez): Ισπανός ιερέας του τάγματος των Δομηνικανών. Έκανε εκτεταμένες ανθρωπολογικές, εθνολογικές και γλωσσολογικές μελέτες των ιθαγενών του Περού. Εξέδωσε μεταξύ άλλων το βιβλίο Estudio de la lengua machinguenga (Μελέτη της γλώσσας Ματσιγκένγκα).

ΙΣΠΑΝΟΦΩΝΕΣ ΛΕΞΕΙΣ, ΦΡΑΣΕΙΣ, ΟΝΟΜΑΣΙΕΣ

κρεολοί (criollos): απόγονοι ευρωπαίων, γεννημένοι στη Λατινική Αμερική.

μεστίσο (mestizo): μιγάς με προγόνους λευκούς και ινδιάνους.

Θερινό Ινστιτούτο Γλωσσολογίας (Instituto Lingüístico de Verano, Summer Institute of Linguistics, Inc.): μη κερδοσκοπικός οργανισμός που προωθεί τη βιώσιμη ανάπτυξη των μειονοτικών γλωσσών.

Κανάλι (El Canál): αναφορά στο μεγάλο κανάλι που ονομάζεται Televisión Peruana (Περουβιανή Τηλεόραση).

Μαύρος Θρύλος (Leyenda Negra): η απαξίωση κάθε ισπανικής επιρροής, που έχει τις ρίζες της στον 16^ο αιώνα.

Σαν Μάρκος (Universidad Nacional Mayor de San Marcos): Εθνικό Πανεπιστήμιο Σαν Μάρκος, στη Λίμα του Περού.

Caretas: Μάσκες, περιοδικό ποικίλης ύλης πλατιάς κυκλοφορίας στο Περού.

Sendero Luminoso (Σεντέρο Λουμινόσο: Φωτεινό Μονοπάτι): παράνομη κομμουνιστική οργάνωση στο Περού με βίαιη επαναστατική δράση.

ΙΤΑΛΙΚΑ ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ

Βασιλική του Σαν Λορέντσο (Chiesa (Basílica) di San Lorenzo): μεγάλη εκκλησία κοντά στο ιστορικό κέντρο της Φλωρεντίας, πάνω στην ομώνυμη πλατεία. Θεωρείται η αρχαιότερη της πόλης.

Κασίνε (Cascine): το μεγαλύτερο πάρκο της Φλωρεντίας.

Μπόργκο ντέι Σάντι Απόστολι (Borgo dei Santi Apostoli): δρόμος της Φλωρεντίας, όπου βρίσκεται η ομώνυμη εκκλησία των Αγίων Αποστόλων.

Ουφφίτσι (Uffizi): περίφημη γκαλερί της Φλωρεντίας

Πιάτσα ντελ Σάντο Σπίριτο (Piazza del Santo Spirito) πλατεία του Αγίου Πνεύματος, στη Φλωρεντία.

Πιάτσα ντέλα Σινιορία (Piazza della Signoria): η κεντρική πλατεία της Φλωρεντίας.

Σαν Μαρτίνο (San Martino al Vescovo, μετέπειτα Oratorio dei Buonomini di San Martino): παρεκκλήσιο του 5^ου αι. όπου εκκλησιάζονταν σημαντικές οικογένειες, όπως οι Αλιγκέρι και οι Ντονάτι, και όπου σύμφωνα με ορισμένες πηγές έγινε ο γάμος του Ντάντε Αλιγκέρι με την Γκέμμα Ντονάτι.

Σάντα Μαργκερίτα (Santa Margherita dei Cerchi): εκκλησία στο ιστορικό κέντρο της Φλωρεντίας, γνωστή από τον 11^ο αι., όπου σύμφωνα με άλλες πηγές έγινε ο γάμος του Δάντη.

ΙΤΑΛΙΚΕΣ ΛΕΞΕΙΣ ΚΑΙ ΦΡΑΣΕΙΣ

Certo. Avanti, avanti.: Βεβαίως. Περάστε, περάστε.

chiusura estivale: κλείσιμο για διακοπές.

forse: ίσως.

genitori γονείς

I nativi della foresta Amazonica: Ιθαγενείς του δάσους του Αμαζονίου.

Il signiore Gabriele Malfatti è morto: Ο κύριος Γκαμπριέλε Μαλφάττι πέθανε.

le dispiaceva: λυπόταν.

macchiato: «λεκιασμένος», καφές εσπρέσσο με ελάχιστο γάλα.

pranzo: μεσημεριανό.

ritornello: σε ποιήματα και τραγούδια του 14^ου αιώνα, η τελευταία στροφή, που περιείχε μια επανάληψη ή επιτομή του περιεχομένου. Ο όρος χρησιμοποιείται επίσης σε όπερες, καντάτες και μπαρόκ κονσέρτα.

terza rima: δομή τριών στίχων, ποίημα γραμμένο σε τρίστιχα με ομοιοκαταληξία της μορφής Α-Β-Α, Β-Γ-Β, Γ-Δ-Γ, Δ-Ε-Δ, που χρησιμοποίησε πρώτος ο Δάντης Αλιγκέρι.

zanzare: κουνούπια.

ΛΕΞΕΙΣ ΑΛΛΩΝ ΓΛΩΣΣΩΝ

αλιγιά (aliá και aliyah): στην εβραϊκή παράδοση, η επιστροφή στη γη του Ισραήλ.

γκόι (goie, από τη γλώσσα των Εβραίων Ασκενάζυ): η μη εβραία.

καμπόκλου (caboclo, πορτογαλικά στο πρωτότυπο, από το kaaboc της γλώσσας Τούπι): μιγάς με προγόνους ιθαγενείς της Βραζιλίας και Ευρωπαίους ή/και Αφρικανούς.

orateur (γαλλικά στο πρωτότυπο): ομιλητής.

speakers (αγγλικά στο πρωτότυπο): ομιλητές.

σαντσάχι (seanchaí, ιρλανδικά στο πρωτότυπο): παραδοσιακός τροβαδούρος της Ιρλανδίας.

ΜΥΘΟΙ ΚΑΙ ΕΡΓΑ ΤΕΧΝΗΣ

Αλληγορία της άνοιξης (Primavera): διάσημος πίνακας του Σάντρο Μποτιτσέλι, γνωστός και ως Άνοιξη.

Μάχη του Αγίου Ρωμανού (Battaglia di San Romano): διάσημο τρίπτυχο του Πάολο Ουτσέλο. Ένας από τους τρεις πίνακας βρίσκεται στη γκαλερί Ουφίτσι (οι άλλοι δύο στο Λούβρο και στην Εθνική Πινακοθήκη τουΛονδίνου)

“κρυφή κι ολόδικη αρχή” (“principio propio y escondido”): στίχος από στο ποίημα Oda a Felipe Ruiz (Ωδή στον Φελίπε Ρουίθ) του ποιητή Λουίς Πόνθε ντε Λεόν (Fray Luís Ponce de León).

Ελ Ντοράδο, Επτά Πόλεις της Σίβολα (El Dorado, Siete Ciudades de Cïbola): τόποι όπου σύμφωνα με παλιούς θρύλους των Ισπανών υπήρχαν αμύθητοι θησαυροί.

Πριγκήπισα Μαγαλόνα και οι δώδεκα άρχοντες της Γαλλίας: Λαϊκές ιστορίες της Βραζιλίας που προέρχονται από μεσαιωνικούς θρύλους, η Ιστορία της Πριγκίπισας Μαγαλόνα και του εραστή της Πιερ (A Princesa Magalona e seu amante Pierre), και η Ιστορία του Καρλομάγνου και των δώδεκα αρχόντων της Γαλλίας (Carlos Magno e Os Doze Pares de França).

~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Επόμενη ανάρτηση: Ο ιστορητής - Σημείωμα της μεταφράστριας (ανέκδοτο).

Ο κατάλογος όλων των αναρτήσεων που αφορούν το βιβλίο "Ο άνθρωπος που έλεγε ιστορίες" βρίσκεται στην ανάρτηση Ο ιστορητής - Εισαγωγή.

Ο ιστορητής - Ανατομία μιας μετάφρασης: Mεταφραστικές επιλογές

Προηγούμενη ανάρτηση: Ο ιστορητής - Ανατομία μιας μετάφρασης: Ύφος

Ξεκίνησα στην προηγούμενη ανάρτηση να μιλάω για την συνειδητή, διανοητική επεξεργασία του κειμένου, που έρχεται μετά από την φάση της εξοικείωσης και της μελέτης και που κινείται παράλληλα με την έμπνευση. Η μετάφραση, όπως όλοι γνωρίζουμε, δεν είναι απλή αντιστοίχιση λέξεων ή έστω τυποποιημένων φράσεων, διαφορετικά θα αρκούμασταν σε ένα λεξικό και σε ένα πρόγραμμα αυτόματης μετάφρασης. Η μετάφραση είναι μετουσίωση ενός κειμένου, και στην πορεία αυτής της μετουσίωσης ο μεταφραστής βρίσκεται διαρκώς αντιμέτωπος με αναρίθμητες επιλογές. Δουλειά του είναι να εντοπίσει τις εναλλακτικές λύσεις και να τις αξιολογήσει έτσι ώστε η αίσθηση που αφήνει στον αναγνώστη το μετάφρασμα να είναι όσο το δυνατόν πλησιέστερη στην αίσθηση που αφήνει και το πρωτότυπο.

Στην πορεία της μετάφρασης του Ιστορητή βρέθηκα κι εγώ αντιμέτωπη με πολλές επιλογές που με προβλημάτισαν.

Για παράδειγμα, υπάρχουν κάποιες λέξεις και φράσεις που επαναλαμβάνονται στο κείμενο σαν ένα είδος leitmotif. Λόγου χάρη οι λέξεις antes και después (άλλοτε και ύστερα), που αποδίδουν την αόριστη αίσθητη του χρόνου των Ματσιγκένγκα, το quizás και πιο συχνά το tal vez (ίσως ), και η φράση-ρεφραίν eso es, al menos, lo que yo he sabido (αυτό τουλάχιστον έμαθα εγώ).
Πειραματίστηκα με διάφορες εκδοχές μέχρι να καταλήξω στην τελική, την οποία επέλεξα κυρίως με αισθητικό ή συναισθηματικό αν θέλετε κριτήριο, δηλαδή με το "πώς ακούγονταν" όχι μόνο από την άποψη της ηχητικής αρμονίας, αλλά και από την άποψη της εντύπωσης και των συνειρμών που δημιουργούν. Το "πριν" και "μετά" λόγου χάρη θυμίζει μάλλον διαφήμιση κέντρου αδυνατίσματος, σε αντίθεση με το "άλλοτε" και "ύστερα" που είναι πιο ποιητικά και πιο αόριστα χρονικά, μια και δεν τοποθετούνται σε απευθείας σχέση με καποιο συγκεκριμένο γεγονός, αλλά γενικώς και αορίστως σε σχέση με το παρόν, μια έννοια κατά βάθος πολύ πιο ασαφή απ' όσο νομίζουμε, μια που το παρόν μπορεί να είναι σήμερα αλλά μπορεί να είναι και αυτός ο μήνας ή ακόμα και η φετινή χρονιά, και μπορεί να εκτείνεται λίγο ή πολύ πίσω στο παρελθόν ή μπροστά στο μέλλον, ανάλογα με το τι θέλουμε να πούμε.

Υπήρχαν ακόμη αρκετές λέξεις που εμφανίζονταν συχνά στο κείμενο, καθώς λέξεις που και είχαν κάποια βαρύτητα. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις η απόδοσή τους έπρεπε να προσεχθεί για να δώσει κατά το δυνατόν την ίδια εντύπωση και στη μετάφραση. Τέτοιες ήταν οι λέξεις sabiduría, daño, corrupto και corromper, cocimiento, cacique και curaca, chacra, collpa, canoa, hierbero.

Sabiduría μπορεί να σημαίνει σοφία ή γνώση, και ομολογώ ότι αμφιταλαντεύτηκα πολύ ανάμεσα στα δύο. Με προβλημάτισε επιπλέον το γεγονός ότι η φράση-ρεφραίν του ιστορητή, το "eso es, al menos, lo que yo he sabido", περιέχει τη μετοχή του ρήματος saber (γνωρίζω, μαθαίνω) που έχει την ίδια ρίζα με το sabiduría (αλλά και με το sabio, που σημαίνει σοφός). Ο πειρασμός να μιλήσω για τη σοφία των μάγων και των παραδόσεων ήταν μεγάλος. Πραγματικά, έμοιαζε να είναι η πιο ενδεδειγμένη και κλασσική θα έλεγε κανείς λύση. Ωστόσο, ενταγμένο στο πλαίσιο της συγκεκριμένης αφήγησης, στο στόμα του πρωτόγονου ιστορητή των ιθαγενών, κάποιες φορές ακουγόταν προσποιητή και παράταιρη. Ορισμένες φορές πάλι τα συμφραζόμενα την έκαναν να μοιάζει βαρύγδουπη και εκτός τόπου: όταν μιλάμε για την πληροφορία των ιδιοτήτων ενός φαρμακευτικού φυτού, η έννοια της γνώσης μου φαινόταν πιο ταιριαστή από την έννοια της σοφίας. Άλλωστε, η σοφία των αρχαίων λαών τι άλλο είναι αν όχι συσσωρευμένη γνώση ή απόσταγμα γνώσης?
Τελικά, μετά από πολλή περίσκεψη, κατέληξα ότι για όλους τους παραπάνω λόγους, αλλά επιπλέον (και κυρίως) επειδή "μου ακουγόταν καλύτερα", η sabiduría θα έπρεπε να είναι γνώση, και το saber (he sabido) θα έπρεπε να είναι μαθαίνω (έμαθα).

Η λέξη collpa δεν αποδίδεται επακριβώς στα ελληνικά. Είναι ένας τόπος όπου το έδαφος περιέχει αρκετό νερό και τα ζώα πηγαίνουν να γλείψουν το νοτερό χώμα για να πάρουν την υγρασία του αλλά και το αλάτι που περιέχει. Για τα πλάσματα της ζούγκλας είναι ζωτικής σημασίας και είναι κάτι οικείο, κομμάτι της καθημερινότητάς τους. Ήθελα η ελληνική απόδοση να δίνει την ίδια αίσθηση, γι' αυτό απέκλεισα τις περιφραστικές και περιγραφικές αποδόσεις. Έπρεπε να είναι κάτι οικείο και άμεσα κατανοητό, που να δίνει την ίδια αίσθηση της ανάγκης. Φυσικά έπρεπε να εκφράζει το γεγονός ότι περιέχει (τουλάχιστον) νερό, αλλά ότι η ποσότητα του νερού είναι μικρή και κυμαινόμενη. Η μόνη λέξη που κάλυπτε όλες τις προϋποθέσεις ήταν ο νερόλακος (λέξη που χρησιμοποιείται επίσης για να αποδώσει το waterhole, τους τόπους όπου πίνουν νερό τα ζώα της αφρικανικής σαβάνας).
Έχασα έτσι την ιδιαιτερότητα της λέξης collpa, μιας λέξης ασυνήθιστης στα ισπανικά που δεν υπάρχει καν στα λεξικά και δίνει εξωτική εντύπωση στον ισπανόφωνο αναγνώστη (ακόμη και σε μια μερίδα των ίδιων των Περουβιανών) μεταφέροντας το άρωμα της ζούγκλας, αλλά κράτησα την αίσθηση της οικειότητας, της καθημερινότητας και της ανάγκης, που έκρινα πιο σημαντικές.

Αντίστοιχη ιστορία έχει και η λέξη chacra, λέξη της Νότιας Αμερικής που προέρχεται από τη γλώσσα Κέτσουα και σημαίνει κτήμα, χωράφι. Και πάλι επέλεξα να την πω απλώς χωράφι, λέξη της καθημερινότητας ενός αγρότη, χωρίς να αναζητήσω κάτι πιο εξωτικό και ιδιαίτερο.

Η λέξη canoa σημαίνει βέβαια κανώ. Έλα όμως που το κανώ έχει συνδεθεί στις μέρες μας με τα σύγχρονα ελαφρά σκάφη που χρησιμεύουν για το γνωστό άθλημα, και δεν έχει τίποτε το εξωτικό πια; Αντίθετα η λέξη πιρόγα περιγράφει θαυμάσια τον συγκεκριμένο τύπο σκάφους, και φέρνει αμέσως συνειρμικά την εικόνα μνελαψών ιθαγενών και ενός ποταμού με πυκνή τροπική βλάστηση (άλλωστε η πιρόγα προέρχεται από τη λέξη piragua, η οποία αναφέρεται σε σκάφος όμοιο με το κανώ αλλά λίγο μεγαλύτερο).

Το cocimiento με ταλαιπώρησε αρκετά, και ομολογώ ότι δεν είμαι απόλυτα ικανοποιημένη με την επιλογή μου. Διάλεξα τη λέξη μαντζούνι, ένα λαϊκό γιατροσόφι με μορφή αφεψήματος από βότανα, όπως ακριβώς και το αφέψημα των ιθαγενών μάγων. Η λέξη cocimiento δεν έχει βέβαια την ίδια λαϊκή συνυποδήλωση, το ίδιο το παρασκεύασμα όμως κατά τη γνώμη μου την έχει.

Η λέξη cacique προέρχεται από την Καραϊβική και χρησιμοποιείται ευρέως στη Νότιο Αμερική για να δηλώσει είτε έναν φύλαρχο, είτε κάποιο πρόσωπο με πολιτική επιρροή σε μικρές ομάδες ή περιοχές (μερικές φορές έχει και αρνητικές συνυποδηλώσεις, στη δική μας περίπτωση όμως δεν υπήρχε τέτοιο ζήτημα). Είναι μια λέξη με ιδιαίτερη χροιά, η οποία χάνεται στη μετάφραση. Ο Φώτης Κόντογλου την έχει αποδώσει "κασίκης" σε κάποιο κείμενό του. Μετά από πολλή σκέψη, ωστόσο, αποφάσισα ότι το φύλαρχος κάλυπτε επαρκώς το νόημα που έπρεπε να αποδοθεί, εξασφαλίζοντας την την απρόσκοπτη κατανόηση και την ομαλή ροή του κειμένου, έστω και με το τίμημα της απώλειας της γεύσης του Αμαζονίου (γιατί φύλαρχοι υπάρχουν βέβαια και σε άλλες ηπείρους).
Σε ένα σημείο του κειμένου, στο κεφάλαιο VI, εκεί που περιγράφεται η επίσκεψη στα χωριά Νέο Φως και Νέος Κόσμος, χρησιμοποιείται η λέξη curaca, που δηλώνει τον αρχηγό της κοινότητας. Προτίμησα να τη μεταφράσω κι αυτήν φύλαρχος, χωρίς διευκρινίσεις και χωρίς υποσημειώσεις, κρίνοντας ότι στη συγκεκριμένη περίπτωση η ελαφριά διαφορά στη σημασία των δύο λέξεων δεν έπαιζε ρόλο ούτε στην κατανόηση ούτε στο ύφος του κειμένου.

Είμαι πολύ ευχαριστημένη με την απόδοση του corromper ως μαγαρίζω και του corrupto ως μαγαρισμένος. Μου πήρε κάμποση σκέψη και προβληματισμό, κάμποσο παιχνίδι με λέξεις και πειραματισμό, ώσπου να καταλήξω στη λέξη αυτή. Είμαι σίγουρη όμως ότι δίνει ακριβώς αυτό που ήθελε να δώσει ο συγγραφέας: την πτώση, το μίασμα, το στίγμα , την απώλεια της αθωότητας (κάτι που σε καμία περίπτωση δεν θα έδινε η κυριολεκτική μετάφραση της λέξης, το "διαφθείρω").

Ίσως η λέξη που περισσότερο με παίδεψε να ήταν το hierbero. Χρησιμοποιείται στο Μεξικό και στην Κούβα για να δηλώσει τον πρακτικό γιατρό που χρησιμοποιεί βότανα.
Όσο εύκολο είναι να αντιληφθεί κανείς το νόημά της τόσο δύσκολο είναι να τη μεταφράσει. Βοτανολόγος δεν θα μπορούσε να είναι, όχι εφόσον μιλάμε για έναν πρωτόγονο ιθαγενή. Αν ήταν γυναίκα, ίσως να την έλεγα γιάτρισσα, αλλά για άντρα δεν έβρισκα κάτι αντίστοιχο. Ενώ είχα την αίσθηση ότι υπήρχε ή ότι έπρεπε να υπάρχει μια λέξη που να αποδίδει αυτό που ήθελα, δεν μπορούσα να την εντοπίσω. Όσο παράξενο κι αν φαίνεται, έξαψα σε ίντερνετ, σε εγκυκλοπαίδειες, σε λεξικά, ρώτησα φίλους και συναδέλφους - τίποτα.
Έτσι κατέληξα στη λεξιπλασία, δημιουργώντας τη λέξη βοτανοτρίφτης.
Άλλωστε και ο ίδιος ο συγγραφέας είχε κάνει κάτι αντίστοιχο με τη συγκεκριμένη λέξη, όπως και με τη λέξη hablador που χαρακτηρίζει τον κεντρικό ήρωα. Μπορεί να μην είχε πλάσει τις λέξεις, αλλά τους είχε αποδώσει ένα νόημα που προηγουμένως δεν είχαν και τις είχε τοποθετήσει σε τελείως διαφορετικό πλαίσιο. Αν δεν μπορούμε να μιλήσουμε για λεξιπλασία, μπορούμε ίσως να μιλήσουμε για λεξιμετάλλαξη.

Αξίζει ίσως ν' αναφερθώ εδώ σε κάποιες αλλαγές που έκανα, αφανείς στον αναγνώστη της μετάφρασης και εμφανείς μόνο σε όποιον διαβάσει παράλληλα και το πρωτότυπο. Για παράδειγμα το trompetero, ένα πουλί που δεν έχει όνομα στα ελληνικά ούτε σε άλλη ευρωπαϊκή γλώσσα, προτίμησα να το αποδώσω τσακάμι (chakami), όπως ονομάζεται στη γλώσσα των Ματσιγκένγκα. Αφού έτσι κι αλλιώς θα έπρεπε να μεταγράψω από μια ξένη γλώσσα και το αποτέλεσμα θα ήταν μια ακατανόητη για τον αναγνώστη λέξη, θεώρησα προτιμότερο η λέξη αυτή να ανήκει στη γλώσσα των ιθαγενών, μια που όλη η ιστορία εκτυλίσσεται στον δικό τους κόσμο και μας μεταφέρεται από το στόμα ενός δικού τους ανθρώπου, παρά στην ισπανική, που αποτελεί απλώς το όχημα του συγγραφέα για να επικοινωνήσει μαζί μας.

Καθώς διάβαζα το κείμενο και ζύγιζα τις επιλογές μου, είχα πάντα κατά νου το γεγονός ότι τα ισπανικά του Περού (και της Νότιας Αμερικής γενικά) μπορεί να φαντάζουν κάπως εξωτικά σε έναν Ισπανό (και σε κάποιον που έχει μάθει τη γλώσσα όπως αυτή μιλιέται στην Ισπανία), αλλά προφανώς δεν είναι διόλου εξωτικά για έναν Περουβιανό: για εκείνον είναι η γλώσσα της καθημερινότητάς του. Έπρεπε λοιπόν να θυμάμαι ότι δεν μετέφραζα από τα ισπανικά αλλά από τα περουβιανά και να επιλέγω αντίστοιχα. Το σκεπτικό αυτό, ωστόσο, δεν έπρεπε να με παρασύρει σε βαθμό που να αντιπαρέλθω το γεγονός ότι το συγκεκριμένο κείμενο είχε όντως εξωτική χροιά, ακόμη και για τους Περουβιανούς, επειδή ακριβώς ο συγγραφέας το είχε θελήσει έτσι. Χρειαζόταν επομένως να εντοπίζω και να διατηρώ πάντα την ισορροπία ανάμεσα στους δύο αυτούς παράγοντες.

Έβαλα τα δυνατά μου να το πετύχω κι αισθάνομαι αρκετά ικανοποιημένη από το αποτέλεσμα. Μακάρι οι αναγνώστες να νιώσουν την ίδια ικανοποίηση διαβάζοντάς το.

Επόμενη ανάρτηση: Ο ιστορητής - Παράρτημα: βιβλιογραφία και ευρετήριο.

Ο κατάλογος όλων των αναρτήσεων που αφορούν το βιβλίο "Ο άνθρωπος που έλεγε ιστορίες" βρίσκεται στην ανάρτηση Ο ιστορητής - Εισαγωγή.