Ο ιστορητής - Λέξη, όνομα, τίτλος

Προηγούμενη ανάρτηση: Ο ιστορητής - περιπέτεια μιας μετάφρασης.

Όπως ήδη ανέφερα, κάποια στιγμή στην πορεία της μετάφρασης ένιωσα την ανάγκη να ζητήσω γνώμες τρίτων για την απόδοση της λέξης hablador, μιας λέξης που ο Λιόσα χρησιμοποιεί στο βιβλίο αυτό με τρόπο πολύ ιδιαίτερο.

Hablar στα ισπανικά σημαίνει μιλάω, όπως μπορεί να σας πει κάθε μαθητής που έχει κάνει έστω και δυο μαθήματα. Η λέξη hablador σημαίνει φλύαρος ή ομιλών, στην περίπτωση μας όμως αναφέρεται σε κάτι τελείως διαφορετικό: σε ένα λειτούργημα μιας φυλής ιθαγενών. Ο hablador είναι "ο άνθρωπος που μιλάει", ένας άνθρωπος που ταξιδεύει μέσα στη ζούγκλα, επισκέπτεται τις διάσπαρτες οικογένειες της φυλής και τους αφηγείται - τι ακριβώς; Τα πάντα: αρχαίους μύθους και προχθεσινά κουτσομπολιά, θρησκευτικές παραδόσεις και προσωπικές ιστορίες, μαγικά ξόρκια και συνταρακτικές ειδήσεις. Η λέξη της φυλής για το πρόσωπο αυτό είναι kenkitsatatsirira - "ο άνθρωπος που αφηγείται ιστορίες".

Αφού κατάρτισα πρώτα έναν νοερό κατάλογο πιθανών αποδόσεων - αφηγητής, ομιλητής, ιστορητής, παραμυθάς - χωρίς να αποκλείω τις περιφραστικές εκδοχές, αναζήτησα τις υπάρχουσες μεταφράσεις για να δω τι λύσεις είχαν δώσει οι αλλοδαποί συνάδελφοι. Βρήκα μονάχα δύο, στα αγγλικά και στα γαλλικά, The storyteller και L'homme qui parle αντίστοιχα.

Η γαλλική εκδοχή δεν με συγκίνησε: είναι ίσως καλή για τίτλος, αλλά θα δημιουργούσε πολλά προβλήματα στη ροή του κειμένου. Δεν μπορούσα να φανταστώ προτάσεις όπως "Ε, άνθρωπε που μιλάς, καλωσήλθες!" μου φαίνονταν αφύσικες και αγκυλωμένες. Θα μπορούσε κανείς να πει ότι τα περιφραστικά-περιγραφικά ονόματα αποπνέουν εξωτισμό, από την άλλη όμως θυμίζουν υπερβολικά τους ινδιάνους της βόρειας Αμερικής με όλους εκείνους τους καθιστούς ταύρους και τους περήφανους αεστούς. Εξάλλου αφού ο συγγραφέας το θέλησε μονολεκτικό, ένιωθα ότι είχα υποχρέωση να προσπαθήσω να βρω κι εγώ μια μονολεκτική λύση. Η περιφραστική εκδοχή ίσως να λειτουργούσε για τον τίτλο, δεν θα λειτουργούσε όμως όπως το ήθελα στη ροή του κειμένου.

Ζήλεψα αντίθετα την τύχη του άγγλου να έχει στη διάθεσή του έναν όρο τόσο εύστοχο, τόσο μεστό, τόσο περιεκτικό και τόσο οικείο ταυτόρχονα - δυστυχώς τα ελληνικά δεν προσέφεραν τέτοια δυνατότητα. Ο παραμυθάς αφηγείται μόνο παραμύθια, όχι ιστορίες γενικώς, κι άλλωστε έχει χρεωθεί τους αρνητικούς συνειρμούς του ψεύτη και του απατεώνα. Ο ομιλητής παραπέμπει σε συνέδριο και ο ομιλών σε παπαγάλο. Ο αφηγητής απέδιδε με αρκετή ακρίβεια αυτό που ήθελε να πει η αρχική λέξη, αλλά μου φαινόταν υπερβολικά πεζό και στεγνό για ένα τόσο εξωτικό και φορτισμένο σημασία λειτούργημα, κι επιλέον έχει επικρατήσει να αναφέρεται είτε στον αφηγητή των μυθιστορημάτων είτε στον αφηγητή των ντοκυμανταίρ - μου έφερνε στο νου τον Κωστάλα να παρουσιάζει καλλιτεχνικό πατινάζ.

Υπήρχε όμως και το ιστορητής, μια λέξη τόσο ξεχασμένη ώστε να έχουμε το δικαίωμα να της προσδώσουμε πλέον άλλο νόημα, γιατί ποιος σύγχρονος αναγνώστης θα θυμηθεί τους ιστορητές του Βυζαντίου που κοσμούσαν τα χειρόγραφα με πλούσιες εικόνες; Αλλά και αν τους θυμηθεί, τόσο το καλύτερο: η ιδέα της ανιστόρησης ως διακόσμησης μου φάνηκε θελκτική, άλλωστε το ρήμα ιστορώ ακόμη και σήμερα σε ορισμένα συγκείμενα σημαίνει στολίζω, πλουμίζω, κι αυτός ο αόριστος συνειρμός που αναπόφευκτα θα γινόταν στα μυαλά ορισμένων αναγνωστών θα έδινε ακόμη μια πινελιά γοητείας στο πρόσωπο της ιστορίας μας. Λεξιπλασία, λοιπόν, ή λεξανάσταση αν θέλετε: εξιστορώ, ανιστορώ, ιστορώ... ιστορητής.

Παρόλα αυτά εξακολουθούσα να αισθάνομαι ανασφάλεια για την επιλογή μου. Ζήτησα λοιπόν τη γνώμη διαφόρων γνωστών και φίλων που ασχολούνται με λογοτεχνία με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, ως αναγνώστες, μεταφραστές ή συγγραφείς, και εκτιμώ την κρίση τους: αφηγητής ή ιστορητής; Έστειλα σε όλους δυο αποσπάσματα του βιβλίου όπου εμφανίζεται η λέξη και τους ζήτησα να μου πουν ποιο από τα δύο ακούγεται καλύτερο. Οι απαντήσεις μοιράστηκαν: οι μισοί ήταν υπέρ του αφηγητή, οι άλλοι μισοί υπέρ του ιστορητή, με διαφορετικά επιχειρήματα καθένας. Να λοιπόν που τελικά δεν μπόρεσα να αποφύγω την ευθύνη μου: η τελική απόφαση βάρυνε και πάλι εμένα. Διάλεξα τον ιστορητή - μήπως όμως αν όλοι οι φίλοι μου είχαν αποφανθεί υπέρ του αφηγητή θα είχα κάνει κάτι διαφορετικό; Μάλλον όχι. Είχα ήδη κάνει την επιλογή μου, και η δημοσκόπηση ήταν απλώς μια πρόφαση για να κερδίσω χρόνο, την επανεξετάσω και να την επιβεβαιώσω μέσα μου αλλά και απέναντι στους άλλους.

Έτσι λοιπόν ο περουβιανός hablador έγινε ιστορητής:
τίτλος ενός λειτουργήματος κι ενός βιβλίου.

Ο τίτλος του λειτουργήματος διατηρήθηκε έτσι στο κείμενο, αλλά ο τίτλος του βιβλίου άλλαξε. Περισσότερα όμως για αυτό σε κάποια από τις επόμενες αναρτήσεις.

Επόμενη ανάρτηση: Ο ιστορητής - Ανατομία μιας μετάφρασης

Ο κατάλογος όλων των αναρτήσεων που αφορούν το βιβλίο "Ο άνθρωπος που έλεγε ιστορίες" βρίσκεται στην ανάρτηση Ο ιστορητής - Εισαγωγή.

Στη συνέχεια παραθέτω τους διαλόγους που έκανα με τους φίλους μου, για όποιον ενδιαφέρεται.

Διάλογος με την Όλα θα πάνε καλά

Εγώ:
Θέλω μια γνώμη για την απόδοση της ισπανικής λέξης hablador, που είναι ο τίτλος του βιβλίου και αναφέρεται στην ιδιότητα του κεντρικού ήρωα. Η λέξη έχει χρησιμοποιηθεί για να αποδώσει μια άλλη λέξη των ιθαγενών, η οποία σημαίνει "αυτός που αφηγείται ιστορίες".

Όλα θα πάνε καλά:
Το "hablador" - που ευχαρίστως να το σκεφτώ - μου έφερε στο μυαλό τον τίτλο-φράση του Αλμοδόβαρ,"Μίλα της",και έτσι κατάλαβα ότι μάλλον είναι ο αφηγητής,αυτός που λέει κάτι.Θα το σκεφθώ και θα σου πω.

Διάλογος με Γιάννη Πέτσα

Εγώ:
Θέλω μια γνώμη για την απόδοση της ισπανικής λέξης hablador, που είναι ο τίτλος του βιβλίου και αναφέρεται στην ιδιότητα του κεντρικού ήρωα. Η λέξη έχει χρησιμοποιηθεί για να αποδώσει μια άλλη λέξη των ιθαγενών, η οποία σημαίνει "αυτός που αφηγείται ιστορίες".

Yannis Petsas:

Δύσκολη απόφαση, αφού στην ουσία πρόκειται για νεκρή γλώσσα. Ούτε σύνθετη ούτε περίεργη πρέπει να ‘ναι. Ανάμεσα στις δύο προτιμώ τον ιστοριτή, αν και ηχεί κάπως ξερό. Το αφηγητής ωστόσο μου κάνει πολύ στρογγυλό.

Δοκίμασα και τις λέξεις Διηγηματάρης και Ιστοριοκαμωτής, που θα μπορούσαν να σημαίνουν κάτι ανάλογο, αλλά δεν ικανοποιήθηκα περισσότερο. Μάλλον εκείνοι θα χρησιμοποιούσαν μια πιο βιωματική λέξη, θα αναπαριστούσαν φαντάζομαι ό,τι θα ήθελαν να πουν, ακόμη και κάτι άσχετο με το «επάγγελμα» αυτών των ανθρώπων. Αν έπαιζαν ας πούμε έναν αυλό για να διασκεδάζουν τη μοναξιά τους, ή ένα άλλο όργανο, κουδούνες ή λύρα. Σ’ αυτή την περίπτωση ίσως τους έλεγαν λυράρηδες ή κουδουνιστούς, δεν ξέρω. Ίσως και να λέω πολλές κουταμάρες τώρα κι εσύ να θες να διαλέξεις ανάμεσα στα δύο.

Λυπάμαι αν δε σε βοήθησα. Πάντως στην περίπτωση που σκεφτείς με τον τρόπο που λέω, το μυστικό μπορεί να βρίσκεται ήδη μέσα στο βιβλίο, να είναι μια λέξη γύρω απ’ την οποία να περιστρέφεται ο Λιόσα.

Ίσως βρεις κάποια λέξη πιο σχετική στις 1000 και μια νύχτες, να σου 'ρθει από 'κει κάποια ιδέα.

Εγώ:

Με βοήθησες πολύ. Και μόνο η δήλωση προτίμησης βοηθά και θα την αξιοποιήσω μαζί με τις άλλες γνώμες που συλλέγω.

Πιο πολύ όμως με βοηθά η σκέψη ότι πρέπει ν' αναζητήσω το αληθινό νόημα της αυθεντικής λέξης. Έτσι όπως τη γράφει στο βιβλίο, μοιάζει να προφέρεται "κιενκιτσατατσιρίρα".

Υπάρχει η λέξη "κιενκιτσαταγκάντσι" που υποτίθεται ότι σημαίνει "λαϊκά αφηγήματα", και προφανώς έχει τις τέσσερις πρώτες συλλαβές ίδιες με τη λέξη που ψάχνω. Φαντάζομαι λοιπόν ότι αυτό το κομμάτι της λέξης, το "κιενκιτσάτα" σημαίνει "αφήγημα" ή "ιστορία" ή κάτι παρόμοιο, και το "τσιρίρα" υποδηλώνει τον άνθρωπο, τον τεχνίτη ή δεν ξέρω κι εγώ τι άλλο σχετικό. Αλλά μπορεί να πέφτω και τελείως έξω.

Μόλις διάβαζα σε ένα λεξικό ότι "κενκιτσαταγκάντσι" και "κενκιτσατάκε" σημαίνει "αφηγούμαι, διηγούμαι, περιγράφω" και τα παραδείγματα που δίνει τείνουν να με κάνουν να πιστέψω ότι σημαίνει μάλλον "περιγράφω" παρά οτιδήποτε άλλο. Αλλά φυσικά η πληροφορία είναι πολύ αποσπασματική κι εκτός πλαισίου.

Το καλύτερο θα 'ταν να μιλήσω με τον ίδιο τον Λιόσα, καθώς και με κανέναν ειδικό γλωσσολόγο που να έχει ασχοληθεί. Ίσως να το κάνω εν ευθέτω. Αλλά κατά βάθος περισσότερη σημασία έχει να ηχεί αρμονικά το κείμενο στα ελληνικά.

Δε νομίζω πως θέλω να πλάσω κάποια παράξενη λέξη. Ήδη το ιστορητής πλαστό είναι άλλωστε, μην το παρακάνουμε. Ο συγγραφέας διάλεξε λέξη υπαρκτή στο γλώσσα του, απλά της έδωσε άλλη έννοια. Κάτι παρόμοιο προσπαθώ να κάνω και γω (τρομάρα μου).

Αυτό που λες, ότι ο Λιόσα περιστρέφεται γύρω από μια λέξη, ήταν ακριβώς αυτό που με οδήγησε στον ιστορητή. Γιατί η λέξη γύρω από την οποία μοιάζει να περιστρέφεται είναι η λέξη cuento, που σημαίνει ιστορία, αφήγημα, διήγημα, παραμύθι. Έπαιξα με πολλές εκδοχές εννοείται, και οι δύο που προτείνω είναι οι επικρατέστερες για μένα, αλλά κάποιος άλλος μπορεί να διάλεγε κάτι τελείως διαφορετικό.

Διάλογος με Akis

Εγώ:
Θα ήθελα τη γνώμη σου για την απόδοση της λέξης hablador, επίθετο που χαρακτηρίζει τον κεντρικό ήρωα της αφήγησης. Σου στέλνω δύο εκδοχές του ίδιου αποσπάσματος, από 2 σελίδες η καθεμιά, για να τις διαβάσεις και να μου πεις ποια προτιμάς.

Επίσης αν γνωρίζεις κάποιον που θα ήθελε και θα μπορούσε να το διαβάσει και να πει μια άποψη, θα με βοηθούσε πολύ.
(Βασικά εγώ έχω καταλήξει τι μου αρέσει, αλλά καλό θα είναι να έχω κι άλλες γνώμες).

Θέλω να ξέρω την αντίδραση των αναγνωστών στην πρώτη εντύπωση που δημιουργεί το κείμενο. Δεν θέλω να μπούμε σε θέματα σημασιολογίας και ετυμολογίας της λέξης (εννοείται ότι τα έχω ψάξει από την καλή κι από την ανάποδη), άλλωστε η λέξη αποτελεί μετάφραση άλλης λέξης (των ιθαγενών της Αμαζονίας). Μπορούμε να το κάνουμε αυτό μετά, αν σε ενδιαφέρει.

Κάνω αυτή τη διευκρίνιση επειδή αρκετοί από τους αναγνώστες μπήκαν στη διαδικασία να εκφέρουν άποψη για τη σημασία της λέξης και το κατά πόσον είναι ακριβής μετάφραση - κάτι που δε με ενδιαφέρει καθόλου στο συγκεκριμένο θέμα. Με ενδιαφέρει το πώς "ακούγεται" στα ελληνικά, τι εντύπωση δημιουργεί, τι αρέσει και τι όχι - υποκειμενικά πάντα.

Akis:
Στα καθ' ημάς τώρα: το 'ιστορητής' (ίσως 'εξιστορητής') είναι κάπως πιο λογοτεχνικό και ταιριάζει με την μαγική ατμόσφαιρα της αφήγησης,

ενώ παράλληλα επεξηγείται και από το 'αφηγητής'. Η χρήση του ομιλητής είναι πολύ τεχνική και δεν με ικανοποιεί.

Ελπίζω να βοήθησα.

ΥΓ. στην αρχη-αρχη οι λέξεις λαρυγγικό, συριστικό που περιγράφουν τον ίδιο ήχο μου κάνουν εντύπωση-ένας ήχος δεν μπορεί να είναι και τα δυο αυτά

καθώς οι συρισμοί δεν βγαίνουν από το λάρυγγα, σκέφτομαι αν το λάθος είναι απευθείας στο πρωτότυπο ή εαν μια από τις δύο έχει κάποια διττή σημασία

που σου ξέφυγε (μέχρι κι Λιόσα κάνει λάθη λοιπόν...)

Εγώ:
Λοιπόν αυτό με απασχόλησε και μένα. Σκεφτόμουν κι εγώ ότι δεν μπορεί, είναι λάθος η περιγραφή. Αλλά αν το σκεφτείς θα δεις ότι μπορεί να περιγράφει τους διάφορους φθόγγους που υπάρχουν μέσα στη λέξη, και μπορεί άλλοι να είναι λαρυγγικοί και άλλοι συριστικοί.

Η λέξη που περιγράφεται είναι "κιενκιτσατατσιρίρα" (kienkitsatatsirira), σημαίνει (αν πιστέψουμε το λεξικό) "αυτός που αφηγείται ή που περιγράφει" και ανήκει στη γλώσσα των ιθαγενών Ματσιγκένγκα. Εννοείται ότι η μεταγραφή είναι αυθαίρετη - αυθαιρεσία δική μου πάνω στην αυθαιρεσία των gringo γλωσσολόγων που μετέγραψαν τη γλώσσα αυτή και συνέταξαν ένα λεξικό. Υποθέτω λοιπόν ότι το "λαρυγγικός" κολλάει στα "κ" και το "συριστικός" στα "τσ".

Διάλογος με Idom, Πόλυ Χατζημανωλάκη, Κατερίνα Π.

Εγώ:
Όπως γνωρίζετε, έχω ξεκινήσει εδώ και πολύ καιρό να μεταφράζω το μυθιστόρημα του Mario Vargas Llosa "El hablador" στα ελληνικά.
Θα ήθελα τη γνώμη σας για την απόδοση της λέξης hablador, επίθετο που χαρακτηρίζει τον κεντρικό ήρωα της αφήγησης.
Αν θα μπορούσατε να βρείτε το χρόνο να διαβάσετε τις 4 σελίδες που σας στέλνω και να μου πείτε ποια από τις δύο εκδοχές προτιμάτε, θα το εκτιμούσα πολύ.

Idom:
Ναι, βέβαια θα το διαβάσω, αλλά πριν το διαβάσω, να πω ότι από όσο ξέρω το hablar σημαίνει μιλάω, άρα hablador μπορεί να είναι ο ομιλητής, ο αφηγητής, ίσως και ο φλύαρος...

Εγώ:
Θα προτιμούσα να ήξερες λιγότερα πριν το διαβάσεις, αλλά μια που ήδη ξέρεις τόσα, προσπάθησε να τα βγάλεις από το μυαλό σου ενόσω διαβάσεις. Με ενδιαφέρει να μου πεις αν το κείμενο είναι λειτουργικό. Τα γλωσσολογικά αν θες τα συζητάμε εκ των υστέρων.

Idom:
Μέχρι εδώ είναι μαντατοφόροι, όχι ιστορητές, με την έννοια ότι η «ιστορία» αναφέρεται στο (μακρινό) παρελθόν. Κομιστές ειδήσεων, νέων, γεγονότων... Σού αρέσει το κομιστές; Μπα...
Ιστορητής, δεν μας κάνει γιατί αφορά μόνο το παρελθόν.
Αφηγητής δεν μας κάνει, γιατί παραπέμπει περισσότερο σε φανταστικές «ιστορίες».
Πώς σού φαίνεται το Διηγητής; Μπορείς να διηγείσαι οτιδήποτε, αληθινές και ψεύτικες «ιστορίες», παλιές και καινούργιες. Plus τού ότι η λέξη δεν υπάρχει, άρα μπορείς να την κάνεις εσύ να σημαίνει ότι θέλεις!

Εγώ:
Η Κατερίνα σε προφορική επικοινωνία πριν διαβάσει το κείμενο μου είχε πει "αφηγητής", που ήταν κι αυτό που είχα διαλέξει εγώ και με αυτό έχω δουλέψει σχεδόν όλο το βιβλίο. Το "αφηγητής" όμως δε μου άρεσε πάρα πολύ επειδή μου φαινόταν πεζό κι επειδή μου θυμίζει τον αφηγητή στα ντοκυμανταίρ ή στα μυθιστορήματα - μου φάνηκε πολύ "σύγχρονο" και πολύ "άοσμο και άχρωμο".

Η λέξη "ιστορητής" είναι πλαστή, επομένως δεν αναφέρεται σε κάτι υπαρκτό, επομένως μπορούμε να την κάνουμε να αναφέρεται σχεδόν σε ό,τι θέλουμε. "Ιστορώ" δεν σημαίνει "μιλώ για το μακρινό παρελθόν", σημαίνει "διηγούμαι ιστορίες", χωρίς αναγκαστικά να προσδιορίζει αν οι ιστορίες είναι αληθινές ή ψεύτικες ούτε αν συνέβησαν πρόσφατα ή πολύ παλιά. Δεν βλέπω λοιπόν αντίφαση στη χρήση της.

Πιο αναλυτικά, έχει δύο έννοιες: "1. αφηγούμαι, εξιστορώ, διηγούμαι, 2. ζωγραφίζω, διακοσμώ" (Μπαμπινιώτης). Η πρώτη μας καλύπτει μια χαρά, ενώ η δεύτερη δίνει μια ποιητιή χροιά στη λέξη, κάτι που μου αρέσει, γιατί αφήνει ένα υπονοούμενο να πλανάται στον αέρα, ότι ο τύπος δεν αφηγείται απλώς, αλλά διακοσμεί, πλουμίζει, "ιστορεί" τις ιστορίες του.

Αν όμως πάρω αντιδράσεις αντίστοιχες με τη δική σου από πολύ κόσμο, μάλλον θα κρατήσω το "αφηγητής".

Εγώ:
...μυθολόγος?

είχα σκεφτεί και "παραμυθάς" αλλά το απέρριψα επειδή παραπέμπει πολύ άμεσα στο "ψεύτης".

Idom:

Όχι βρε παιδί μου.

Για να δούμε: εσύ που έχεις διαβάσει το βιβλίο θα ξέρεις περισσότερα για αυτούς τους ανθρώπους.

Τι ρόλο βαράγανε; Λέγανε περισσότερο παραμύθια (γενικά); Λέγαν "μύθους και θρύλους" τής συνολικής φυλής; Λέγαν τα νέα κατορθώματα; Λέγαν τα "νέα"; Λέγαν τι αποφάσεις και κινήσεις έπαιρναν και έκαναν οι άλλες κοινότητες τής φυλής;

Ο ρόλος τους ήταν περισσότερο ειδησεογραφικός ή ιστορικός;

Και στις δύο περιπτώσεις, προσάρμοζαν / διατύπωναν / διέστρεφαν / κατασκεύαζαν τα νέα (ή τα "νέα") και τους μύθους προκειμένου να ασκήσουν δική τους "πολιτική"; (Το προς τα πού ήθελαν να πάνε τα πράγματα, δηλαδή). Πόσο συνειδητά το κάνανε; Διάβαζαν "βουλωμένο γράμμα" και σε ποιο επίπεδο;

Και η φυλή πώς αντιμετώπιζε αυτά που άκουγε; Πέρα από την ταραχή που περιγράφεται στο εδάφιο που έστειλες, άλλαζε η συμπεριφορά της μακροπρόθεσμα;

Ανάλογα με τις παραπάνω απαντήσεις ίσως οδηγηθείς και στο ποια είναι η ρίζα τής καταλληλότερης λέξεις.

Ενδεχόμενα, και για λόγους βαρυγδουπιάς και για να δείξεις την γενικότητα τού θέματους, θα μπορούσες να δώσεις τον τίτλο τους περιφραστικά: "αυτοί που μιλάνε".

Εγώ:
Αχ καλέ μου... το έχω σκεφτεί το περιφραστικό Το κακό είναι ότι πολύ συχνά απευθύνονται σε αυτόν οι συν-ιθαγενείς του και τον αποκαλούν με τον τίτλο του. Δεν ακούγεται πολύ ωράια να του λένε "ε, εσύ που μιλάς, έλα, πες μας τις ιστορίες σου" ή "καλωσήλθες, εσύ που μιλάς, κάτσε να ξαποστάσεις", ή "ήρθε αυτός που μιλάει, ελάτε να τον ακούσουμε".
Η γαλλική μετάφραση επέλεξε ακριβώς αυτήν την εκδοχή (l' homme qui parle) και δεν μπορώ να πω ότι μου αρέσει.
Θα το ξανασκεφτώ πάντως, γιατί και η Πόλυ το ανέφερε.

Πόλυ Χατζημανωλάκη:

Τι να σου πω δεν ξέρω. Ιστορητής μου φέρνει στο νου τη Βυζαντινή ιστόρηση που είναι μια απεικόνιση, μια περιγραφή. Αφηγητής είναι το αυτονόητο αλλά η λέξη είναι πολυ χρησιμοποιημένη, δεν έχει χρώμα.

Καμια απο τις δυο δεν ακούγεται όπως το el hablador.

Κοίταξα τους Αγγλους - story teller και τους Γάλους - l' homme qui parle. Κι αυτοί έχουνε narrateur αν θέλανε αλλά έβαλαν "ο άνθρωπος που μιλά¨" καλύτερα και από το ομιλητής (που είχε προτείνει κάποτε ο Βαγγέλης ο Ιντζίδης), που παραπέμπει σε μια ομιλία.

Ελπίζω να βοήθησα.

Υ.Γ."Έκαναν αυτό που έλεγε το όνομά τους: μιλούσαν. Τα στόματά τους ήταν οι συνεκτικοί δεσμοί μιας κοινότητας την οποία η ανάγκη για επιβίωση είχε υποχρεώσει να κομματιαστεί και να διασκορπιστεί στους τέσσερις ανέμους"Εγώ:

Ούτε όπως το kienkitsitatatsirira που είναι το πρωτότυπο: "αυτός που αφηγείται, που περιγράφει". Είναι μάλλον αδύνατον να πετύχεις το "ίδιο", ψάχνουμε το "ανάλογο" περισσότερο σε συναισθηματικό μάλλον επίπεδο παρά σε ηχητικό ή σημασιολογικό.

Σε ευχαριστώ πάρα πολύ για το χρόνο και την προσπάθεια.
Θα τα αφήσω να ζυμωθούν όλα στο κεφάλι μου και θα δω τι θα βγει

Κατερίνα Π.:
Το ιστορητής μου κάνει πιο επίσημο, πιο "ρόλος". Το αφηγητής μου κάνει πιο κοντά στην έννοια της προφορικής παράδοσης. Σε μια εθνογραφική προσέγγιση θα τον έλεγα αφηγητή. Αν θέλεις να θολώσεις τα πράγματα και να αναδείξεις το καθημερινό, είναι αφηγητής. Αν θέλεις να ξεκαθαρίσεις τα πράγματα και να δώσεις σε κάθε χαρακτήρα έναν ξεκάθαρο και συμβολικό ρόλο, είναι ιστορητής.Αν θέλεις να δώσεις την πληροφορία με την πρώτη, είναι ιστορητής. Αν θέλεις η πληροφορία να είναι εκεί αλλά η ίδια έννοια να έχει πολλές αναγνώσεις, είναι αφηγητής. Εγώ θα σκεφτόμουν σχετικά με την θέση μου απέναντι στα σύμβολά. Τα θέλω απτά και ξεκάθαρα; Θέλω ο αετός να σημαίνει "ελευθερία" για παράδειγμα; Ή θέλω να εμπεριέχει κι άλλες έννοιες
ώστε να τον ερμηνεύω κατα πως με βολεύει (Ερμηνεύω = Ερμής = Αγγελιοφόρος = τα νέα από άλλους...). Ο αετός μου ίσως να είναι τότε σύμβολο "ελευθερίας", "δύναμης", "ελέγχου" "αρμονίας" και πάει λέγοντας ανάλογα με τις ανάγκες των καιρών και την τρέχουσα "μόδα". Οι αφηγήσεις και οι ιστορίες αλλάζουν.

Αυτός ο άνθρωπος, ως "hablador"΄είναι ο εκπρόσωπος του Llosa. Το θέμα είναι ποιος είναι ο δικός σου εκπρόσωπος. Το τι νομίζουμε εμείς είναι παντελώς άσχετο.

Διάλογος με Β. (Ροβιθέ):

Β.:
Ιστορητής. Όχι ότι ο αφηγητής υπολείπεται (μάλλον είναι ακριβέστερο όπως το αντιλαμβάνομαι από τα συμφραζόμενα - δεν ξέρω λέξη ισπανικά) αλλά στην καθομιλουμένη μας έχει πιο στενό περιεχόμενο, ενώ ο ιστορητής έχει και έναν "εξωτισμό" μια και περιγράφει έναν ιθαγενή πολιτισμό. Σκέφτομαι ότι ο καθένας που μιλάει μπορεί να είναι ένας αφηγητής, αλλά ο ιστορητής της φυλής μπορεί να είναι ένας μόνο επιλεγμένος άνθρωπος, όχι ο καθένας.

Εγώ:
Κι εμένα το "ιστορητής" μου αρέσει, κυρίως επειδή το σκέφτηκα εγώ με το τρομερό μυαλό μου και ενθουσιάστηκα, μου φάνηκε κι εμένα πιο "εξωτικό" (για τον βασικό λόγο ότι η λέξη αυτή δεν υπάρχει ενώ "ακούγεται σαν" να υπάρχει).

Το κακό είναι ότι στους περισσότερους που το έδωσα δεν άρεσε. Ο Θανάσης το βρήκε κακόηχο, η Πόλυ είπε ότι της θυμίζει βυζάντιο και της χαλάει την ατμόσφαιρα (πρότεινε κάποια περίφραση όπως "ο άνθρωπος που μιλά", πράμα που εμένα με απωθεί τελείως), μια άλλη φίλη λέει ότι της κάνει "πιο επίσημο, πιο ρόλος" ενώ το αφηγητής "πιο καθημερινό" και μάλλον πιο ταιριαστό στο συγκεκριμένο πρόσωπο (βέβαια εγώ για τον ίδιο λόγο προτιμώ το ιστορητής, επειδή είναι πιο "ρόλος").

Ένας άλλος φίλος που δεν βλέπει (επομένως το άκουσε, δεν το διάβασε), είπε ότι προτιμά το ιστορητής παρόλο που "ακούγεται ξερό", γιατί το αφηγητής του "ακούγεται πολύ στρογγυλό". Συνειδητοποίησα ότι κι εμένα το κριτήριό μου ήταν μάλλον ακουστικό - "ακούω" το κείμενο καθώς το διαβάζω, ίσως φαντάζομαι κάποιον να αφηγείται την ιστορία...

Μιλάμε για τρεις εναντίον δύο - δύσκολη απόφαση. Βέβαια το δείγμα είναι πολύ μικρό για να είναι στατιστικώς σημαντικό - αλλά και πάλι ο στόχος δεν ήταν η στατιστική, ήταν η συλλογή απόψεων από ανθρώπους με μόρφωση και με λογοχοτεχνικό ένστικτο, αν μπορώ να το πω έτσι. Έλεγα ότι θα μου λύσει το δίλημμα, αλλά είμαι στα ίδια πάλι: εγώ πρέπει ν' αποφασίσω.

Μήπως όμως πάντα έτσι δεν είναι με τις αποφάσεις;

Β.:
Μη σε απασχολεί ιδιαίτερα η άποψη της Πόλυς, το "ιστορώ" με την έννοια του "απεικονίζω" υπάρχει στις βυζαντινές αγιογραφίες, αλλά είναι εντάξει και στα συγκεκριμένα συμφραζόμενα. Ίσως για να αποδώσεις καλύτερα την έννοια του "ρόλου" να το γράφεις σαν κύριο όνομα - με κεφαλαίο. Αλλά αν στο πρωτότυπο είναι με μικρό, θα διαπράξεις κάποιου είδους λαθροχειρία, ε;

Εγώ:
Ναι κι εγώ κάπως έτσι το σκέφτομαι. Την άλλη έννοια του ιστορώ την ήξερα φυσικά και την έλαβα υπόψη μου, αλλά ομολογώ ότι μου άρεσε αυτό το μικρό παιχνίδι, αυτό το υπονοούμενο... ιστορώ-αφηγούμαι, ιστορώ-περιγράφω, ιστορώ-πλουμίζω, ιστορώ-απεικονίζω...

Όσο για τη λαθροχειρία, μάλλον ναι, αν και στην πραγματικότητα διαπράττω διαρκώς τέτοιες λαθροχειρίρες. Προσπαθώ να μένω πιστή στο "πνεύμα" του έργου, αλλά και ποιος ξέρει ποιο είναι αυτό;-)